علی حسین جلیلیان - استادیار، گروه زمین شناسی، دانشگاه پیام نور، ایران

مولاس های زاگرس شامل مجموعه سازندهای گچساران، میشان، آغاجاری و بختیاری هستند که همزمان با رویدادهای تکتونیکی نئوژن در حوضه فورلند زاگرس پدید آمدند. مطالعه یک برش سطحی از سازندهای آغاجاری و بختیاری به ضخامت ۳۴۰۰ متر در مرکز فروافتادگی دزفول به شناسایی ۹ رخساره از نوع کنگلومرا (Gt, Gh, Gmm)، ماسه سنگ (St, Sr, Sh, Sp) و مادستون (Fm, Fl) منجر گردید. این مجموعه در یک سیستم آبرفتی متشکل از رودخانه های مآندری، بریده بریده و مخروط افکنه نهشته شده است و ساخت های رسوبی آن از جمله ایمبریکاسیون، کانال و ریپل های نامتقارن جهت جریان گذشته را به سمت جنوب نشان می دهند. توالی رسوبی مورد مطالعه به سمت بالا درشت شونده و محصول یک چرخه رسوبی پسرونده بزرگ است که در شرایط آب و هوایی گرم و خشک به وجود آمده است. تجزیه و تحلیل رخساره ها و کنکاش در تاریخچه رسوب گذاری مولاس های زاگرس حاکی از آن است که تغییرات سطح اساس بیشترین تاثیر را در روند رسوب گذاری این آبرفت ها داشته است. مشاهده روند کلی این سری پسرونده گویای پایین افتادن مداوم سطح اساس ناشی از افت سطح آب دریا و فرونشینی حوضه از یک سو و بالا آمدن خشکی همزمان با گسلش و چین خوردگی پوسته از سوی دیگر است. با شروع تکاپوهای تکتونیکی و بالا آمدن زاگرس در میوسن پسین، محیط های قاره ای گسترش یافتند و شرایط مناسب برای رسوب گذاری نهشته های سازند آغاجاری در مآندرهای حاشیه فورلند فراهم گردید. تداوم فرونشینی حوضه و بالا آمدگی حوزه آبریز در پلیوسن پیشین به تغییرات بیشتر سطح اساس و افزایش پتانسیل فرسایش منجر شد که حاصل آن کاهش پیچش آبراهه ها و رسوب گذاری آواری های بخش لهبری در رودخانه های بریده بریده بود. چرخه رسوبی مولاس ها با تشکیل کنگلومرای بختیاری پایان پذیرفت که در پلیوسن- پلئیستوسن اختلاف ارتفاع خاستگاه و حوضه رسوبی به حداکثر رسید و مخروط افکنه های وسیع و به هم پیوسته (باهادا) در دامنه بلندی های زاگرس فعال شدند.

حوضه مولاسی زاگرس, سطح اساس, سازندهای آغاجاری و بختیاری