ناصرالدین شاه حسینی - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علوم و تحقیقات
محمد علی شریفیان - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیروان

عوامل اجتماعی، محیط طبیعی و عوامل فیزیولوژیک (جسمانی) بر موسیقی بیرونی و کناری اشعار موثرند. در این مقاله، تاثیر این عوامل بر موسیقی بیرونی و کناری اشعار خاقانی شروانی و مسیح کاشانی بررسی و تجزیه و تحلیل شده است. ابتدا اوزان اشعار این دو شاعر که از دو دوره کاملا متفاوت انتخاب شده اند؛ استخراج و براساس نظر علمای عروض و قافیه، طبقه بندی و بر پایه نظرات جامعه شناسان ادبیات، اوزان و بحور اشعار دو شاعر تجزیه و تحلیل شده اند. نتیجه بدست آمده نشان می دهد، بیش از پنجاه درصد اشعار خاقانی در اوزان کوتاه و بیش از شصت درصد اشعار مسیح در اوزان متوسط ثقیل سروده شده اند که تاثیر عوامل اجتماعی را بر اوزان اشعار این دو شاعر نشان می دهد. تاثیر عوامل اجتماعی بر موسیقی شعر به اندازه ای است که بر تاثیر عوامل فیزیولوژیک بر موسیقی شعر اثر می گذارد. در این تحقیق با بررسی شعر مسیح کاشانی در دو فضای اجتماعی مختلف، مشخص شد که کاربرد اوزان کوتاه و بلند ثقیل با تغییر محیط زندگی رشد ۱۲درصدی داشته است.        

موسیقی شعر, وزن, بحر, قافیه, ردیف, عوامل اجتماعی, عوامل فیزیولوژیک, مسیح کاشانی, خاقانی