فاطمه غلامی - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
نجف جوکار - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، شیراز، ایران

مجلس­­گویی ریشه­دارترین سنت فرهنگی و گسترده­ترین شیوه­ نشر و ترویج باورهای دینی، اخلاقی و آیین زندگی است و مهم­ترین ابزار تعلیم و تربیت در گذشته بوده است و آثار بسیاری در ادبیات فارسی برآمده از مجالس عرفانی است. این سنت که هم اکنون نیز یکی از کارآمدترین رسانه هاست، بر محور مخاطب شکل می­گیرد و بسیاری از ویژگی­های ساختاری و محتوایی آن، متاثر از نگاه مداوم به مخاطب است. این جستار با گزینش دسته­ای از آثار برجسته در زمینه­ مجلس­گویی (مانند آثار عین­القضات، احمد جام، بهاء ولد، مولوی، سلطان ولد و...) و بر اساس اهمیت عنصر مخاطب در این متون، به واکاوی شیوه­های شناخت و برآورد گویندگان این مجالس از مخاطبان پرداخته­است. با توجه به مخاطب، سخن مجلس­گویان در گفت و گو با عام و خاص، نوسان داشته است و لحن ایشان نیز در خطاب­ها، شیوه­های پرسش و تنبیه و تحذیر تغییر یافته است. توجه سخنوران به ماهیت کلام و بیان ظرایف و دقایق سخن، توصیف ویژگی­های مخاطب حقیقی، سنجش ظرفیت مخاطب و رعایت اقتضای حال وی، حاصل نگاه ویژه مجلس­گویان به مخاطب است. افزون بر این، کاربرد انواع حکایت­ها و تمثیل­­ها، بهره­گیری از موسیقی واژه­ ها و ایجاز و سادگی سخن رهاورد نگاه به مخاطب است.

نثر عرفانی, سخنوری, مخاطب , مجلس گویی