طاهره ایشانی - استادیار پژوهشگاه علوم انسانی
نیره دلیر - استادیار پژوهشگاه علوم انسانی

 پژوهش حاضر در سه حوزه زبانشناسی، ادبیات و تاریخ به بررسی و تحلیل کنش های گفتار موجود در خطبه امام حسین(ع) در روز عاشورا بر اساس تاریخ طبری می پردازد. نظریه کنش گفتار نشان می دهد که زبان نه تنها برای توصیف جهان استفاده می شود، برای عملی کردن رشته ای از امور دیگر نیز به کار میرود که نشان­دهنده منظور گوینده از بیان پاره گفتار است. در واقع، با کاربست این نظریه، ضمن بررسی لایه­های زبانی یک اثر، ویژگی­ها و زوایای پنهان آن را میتوان کشف نمود و از این رو، به ذهن و دنیای کاربر زبان راه یافت. در این مقاله که به روش تحلیل گفتمان به صورت تحلیلی-آماری و با رویکرد نظریه کنش­گفتار آستین (۱۹۶۲م) و طبقهبندی پنجگانه سرل (۱۹۶۹م) انجام شده؛ واحد تحلیل، مضمون در نظر گرفته شده که میتواند شامل یک کلمه، یک جمله یا چند جمله باشد که بیان­کننده یک کنش است. نتیجه این پژوهش حاکی از این است که امام حسین(ع) با بهره گرفتن از افعالی با کنش اظهاری ابتدا سعی مینماید، موقعیت خویش و خاندانش را برای آنان تصریح نماید و سپس با استفاده از افعالی با کنش ترغیبی و بویژه با کاربست سوال تلاش می­کند، سپاه دشمن را به بازاندیشی در خود و خاندان خویش تشویق و تحریض کند تا حجت را بر آنان تمام نماید.  

امام حسین­(ع), عاشورا, کنش گفتار, جان سرل, آستین