عبدالاحد غیبی - عضو هیات علمی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
پروین خلیلی - فارغ التحصیل کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عرب دانشگاه ایلام
مسعود باوان پوری - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

رمان های اجتماعی بیش از هر اثر دیگر می توانند بستری مناسب برای بازتاب حوادث و واقعیتهای جامعه باشند. رمان "قلب اللیل" از برجسته ترین آثار نجیب محفوظ است که به خوبی توانسته برخی حوادث و رویدادهای اجتماعی معاصر را در مصر بازتاب دهد. از جمله ی این حوادث مهم، تقابل میان سنت و مدرنیته است که با هنرمندی و ظرافت خاصی در این رمان به تصویر کشیده شده است. مقاله-ی حاضر در صدد آن است که با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی تقابل سنت و مدرنیته در رمان "قلب اللیل" و موضعگیری نویسنده در خصوص این گفتمان بپردازد. یافته های پژوهش نشان می دهد که نجیب محفوظ، به هر دو مقوله نظر داشته است؛ نویسنده در این دوره ی گذار اجتماعی فرهنگی، جریانی میانه را بر می گزیند و تعادل و توازن را به نمایش می گذارد؛ او خواستار جنبه های مثبت سنت و تجدد بوده و می کوشد آن دو را با یکدیگر سازش دهد. نجیب هم چنین خاطر نشان می کند که از نظر فلسفی، حرکت زندگی بر مداری واحد هم چون غرایز و طبیعت یا عقل گرایی محض به شکست و نابودی می گراید؛ به باور او توجه به سنت گرایی صرف بدون وارد شدن به دنیای مدرن، یا کنار گذاشتن سنت ها و ورود به جهان مدرنیته نیز عاقبتی جز شکست انسان به دنبال نخواهد داشت چرا که همه ی نیازهای فرد در سایه ی زندگی تک بعدی برآورده نمی شود.

رمان اجتماعی, قلب اللیل, سنت, مدرنیته, نجیب محفوظ