حامد ناجی - استادیار گروه فلسفه دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

آموزه تشبیه و تنزیه یکی از پیچیده­ترین آموزه­های کلامی است که از دیرباز متفکران اسلامی را به خود مشغول کرده است. ازیک سو، اهل حدیث و اشاعره و ازسوی دیگر، معتزلیان و گروهی از متلکمان شیعه با قرائت های کاملا متفاوتی بدین آموزه نظاره کرده اند. گروه اول به سمت تشبیه و گروه دوم به سمت تنزیه سوق یافته اند. و اما در این میان ابن عربی و شارحان مکتب او به قرائتی جدید، یعنی تشبیه در عین تنزیه دست یافته اند که این نظریه مطابق برخی از آموزه های شیعی است. صدرالدین محمد شیرازی، مشهور به ملاصدرا، با بهره گیری از همین نظریه اخیر، درصدد عرضه قرائت نوینی از آن برآمد و چنانچه در ادامه مقاله آمده است، این تقریر، عقلی­ترین بیان در شرح این مسئله است. در این نوشتار تلاش شده است پس از بیان مختصری در توضیح مکاتب مختلف در این موضوع، جایگاه تقریر وحدت تشکیکی وجود در حکمت متعالیه مطرح و نقطه قوت آن را بررسی شود.

تشبیه, تنزیه, وحدت تشکیکی وجود, حکمت متعالیه, عرفان ابن عربی