حامد نوذری - استادیار گروه علوم و مهندسی آب، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا همدان، همدان، ایران
عبدالمجید لیاقت - استاد گروه مهندسی آبیاری و آبادانی، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

کمیت و کیفیت زهاب تولید شده در اراضی شور که نیاز به آبشویی اولیه دارند، از شروع بهره برداری از شبکه آبیاری و زهکشی تا قبل از رسیدن به شرایط تعادل، پیوسته در حال تغییر می باشد. زمان رسیدن به حالت تعادل در مناطقی با آب زیرزمینی کم عمق و شور ممکن است چندین سال به­طول بیانجامد. در چنین شرایطی، آگاهی از کمیت و کیفیت زهاب تولید شده به­منظور مدیریت و کنترل آن امری ضروری می­باشد. بنابراین در این تحقیق ابتدا عملکرد یک سیستم زهکشی در شرایط غیرماندگار به کمک روش تحلیل پویایی سیستم به­طور کامل مدل سازی و پس از اعتباریابی نتایج مدل با داده های صحرایی، راهکارهای مدیریتی که می توان روی اینگونه زهاب­ها اعمال نمود، مدل سازی شد. با اجرای مدل فوق برای مزارع کشت و صنعت نیشکر واحد امیرکبیر، به­منظور مدیریت زهاب شور این اراضی، ترکیبی از راه حل­های موجود به­صورت همزمان به­کار گرفته شد و سهم زهاب شور اختصاص داده شده به هر یک از روش­ها تعیین شد. نتایج نشان داد پس از ۸ سال از شروع بهره برداری، شوری زهاب شبکه به حالت تعادل می­رسد و شوری زهاب خروجی از حدود ۳۵ دسی زیمنس بر متر در سال اول به ۵/۴ دسی زیمنس بر متر می­رسد. هم­چنین پس از گذشت ۶ سال از آبیاری کل اراضی نیشکر، می­توان به کشت گیاه شور پسند با زهاب شور و بدون تلفیق با آب آبیاری پرداخت. میزان تخلیه زهاب شور به رودخانه نیز از ۷/۸۲ درصد در سال اول به ۷/۲۷ درصد در سال دهم کاهش یافت. در نهایت دستورالعملی برای مدیریت زهاب شور اراضی واحد فوق ارائه شد.  

تحلیل پویایی سیستم, زهاب, سیستم زهکشی, کمیت, کیفیت