سعیدرضا خداشناس - استاد گروه مهندسی آب،دانشکده کشاورزی،دانشگاه فردوسی مشهد،ایران
رضا معارف دوست - دانشجوی دکتری سازه های آبی، گروه مهندسی آب، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران
محبوبه قاسمی - دانشجوی دکتری آبیاری زهکشی،گروه مهندسی آب، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

مطالعه در زمینه فرآیندهای اختلاط مواد آلودکننده برای مدیریت کیفی آب رودخانه ها حائز اهمیت بوده و یکی از ملاحظات زیست محیطی به شمار می­رود. شکل بستر نظیر تلماسه ها در کنترل میزان انتقال رسوب، تولید توربولانس و مقاومت جریان در رودخانه ها، کانال ها و تالاب ها ضرورت مطالعه بر روی تلماسه ها را بیش از پیش مطرح می نماید. هدف از تحقیق حاضر بررسی ضریب اختلاط عرضی روی تلماسه ها می­باشد. بدین منظور، اندازه­گیری های آزمایشگاهی روی تلماسه پنجم تا نهم در یک سری ده تایی از تلماسه های شنی دوبعدی مصنوعی انجام شد. کانال آزمایشگاهی مورد استفاده دارای طول، عرض و عمق به ترتیب ۲۰، ۶/۰ و ۶/۰ متر بود. این تلماسه ها دارای طول موج یک متر، ارتفاع ۰۸/۰ متر، شیب وجه پایین دست ۲۸ درجه و عرضی برابر عرض کانال بودند. شن مورد استفاده برای ساختن تلماسه ها دارای قطر متوسط ۱۴ میلی متر بود. به­منظور بررسی تاثیر نسبت ظرافت بر ضریب اختلاط عرضی روی تلماسه از دو عمق مختلف استفاده شد. نتایج نشان داد که تلماسه در افزایش ضریب اختلاط عرضی نقش به­سزایی دارد به گونه ای که این ضریب در این حالت ۳۶/۲ برابر آن در بستر صاف بود. طول اختلاط کامل در حالت تلماسه درکف کانال برابر ۱۱ متر بوده که نسبت به این مقدار روی بستر صاف یک سوم برابر را نشان داد. این پارامتر روی تلماسه با افزایش عمق کاهش را نشان می­داد. بنابراین آزمایشات مبین این موضوع بود که قدرت خودپالایی رودخانه روی تلماسه نسبت به بستر صاف و با افزایش عمق جریان روی تلماسه ها افزایش می­یابد. 

تلماسه, جریان ثانویه, شکل بستر, ضریب اختلاط عرضی, نسبت ظرافت