سیده رقیه رسولی - دانشجوی کارشناسی ارشد آبیاری و زهکشی، گروه مهندسی آب دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
عبد االه درزی نفت چالی - عضو هیات علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری
فرهاد مشهدی خلردی - کارشناس ارشد شرکت آب منطقه ای استان مازندران

کشاورزی فشرده به همراه افزایش فاضلاب­های شهری و صنعتی، خطرات بهداشتی منشعب از آلودگی نیتراتی منابع آب زیرزمینی را تشدید می­کند. در این مطالعه، تغییرات مکانی و زمانی غلظت نیترات آب زیرزمینی و خطرات بهداشتی آن در استان مازندران، به­عنوان یکی از قطب­های مهم کشاورزی و دارای تراکم جمعیت بالا در کشور، مورد بررسی قرار گرفت. برای این منظور، داده­های غلظت نیترات ۱۳۳۳ چاه شرب و کشاورزی این استان طی سال­های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ تهیه شد. با استفاده از این داده­ها، روند تغییرات سالانه و فصلی غلظت نیترات آب زیرزمینی با استفاده از نرم­افزار ArcGIS۱۰.۳ تحلیل شد. خطرات بهداشتی (HQ) انسان­ها به­واسطه قرار گرفتن در معرض این آلاینده نیز با روش پیشنهادی به­وسیله سازمان محیط زیست ایالات متحده آمریکا محاسبه شد. علاوه بر این، رابطه عمق آب زیرزمینی و غلظت نیترات آن در فصول مختلف بررسی شد. در طول مدت مطالعه، غلظت نیترات آب زیرزمینی در محدوده­ی ۲۱۸-۱/۰ میلی­گرم بر لیتر متغیر بود. میانگین سالانه غلظت نیترات آب زیرزمینی استان مرتبا افزایش یافت که دلیل اصلی آن فعالیت­های کشاورزی و استفاده از کودهای شیمیایی بود. میانگین غلظت نیترات در فصل پاییز ۱/۱۵ میلی­گرم بر لیتر و در فصل بهار ۵/۱۴ میلی­گرم بر لیتر بود. علاوه بر این، کم بودن عمق سطح ایستابی در اراضی شالیزاری در افزایش غلظت نیترات آب زیرزمینی موثر بود. در مدت مطالعه، کم­ترین و بیش­ترین HQ به­ترتیب ۰۰۲/۰ (سال ۱۳۹۰) و ۸۸/۳ (سال ۱۳۹۵) بود. در فاصله سال­های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵، میانگین غلظت نیترات آب زیرزمینی در کاربری­های زراعی، شالیزاری، مسکونی و باغات به­ترتیب ۶/۸۳، ۳/۸۸، ۴/۸۱ و ۷/۹۳ افزایش یافت. در این دوره، میزان افزایش HQ در این کاربری­ها به ترتیب ۹/۷۸، ۵/۸۴، ۶/۸۵ و۸۷ درصد بود. بر اساس نتایج، ارتقای سطح سلامت ساکنین منطقه مطالعه مستلزم کنترل آلودگی آب زیرزمینی به­ویژه از طریق بهبود مدیریت آب و نهاده­های کشاورزی می­باشد.

شالیزار, کشاورزی, کیفیت آب, نیتروژن