محمد میری - عضو هیات علمی دانشگاه تهران (استادیار دانشکده معارف و اندیشه اسلامی)

از آنجا که تاکنون تحقیقی برای جمع آوری و تحلیل نظام روایات محاسبه نفس صورت نگرفته است، پژوهش پیش رو در جهت رفع این نقیصه، سامان یافته است. احادیث از نظم جامعی در محاسبه نفس برخوردارند و اجزاء مختلف این نظام در یک نگاه کلی، از این قرار است که برخی از روایات، یادآور اهمیت محاسبه بوده و برخی با اشاره به فوائد آن، انسان را به سوی محاسبه ترغیب می کنند و برخی دیگر نیز دستورالعمل چگونگی پرداختن به آن را توضیح می دهند. روایات پیرامون محاسبه نفس را می توان در چهار بخش کلی، دسته بندی و تحلیل نمود. دسته ای از روایات، «محاسبه نفس» را به خاطر رهایی از سختی های محاسبه اعمال انسان در قیامت، سفارش می کنند و دسته ای دیگر، نتایج و آثار معنوی و چشم گیر محاسبه نفس را مورد تاکید قرار می دهند. دسته سوم، به رنگ و روی به شدت شیعی محاسبه نفس پرداخته است. و دسته چهارم که در این میان، از اهمیت و جایگاه ویژه ای برخوردار است، روایاتی است که هر کدام، متضمن نکاتی پیرامون دستور العمل چگونگی پرداختن به محاسبه نفس است. با تالیف و تنسیق منسجم این روایات می توانیم به فهم بهتر و نظام مندتری از نگاه شریعت به محاسبه نفس برسیم.

روایات عرفانی, محاسبه نفس, عرفان عملی