مهدی اسدی - استادیار تاریخ دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران.
پرویز حسین طلائی - استادیار تاریخ دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران.
علی اکبر مسگر - دانش آموخته دکتری تاریخ ایران باستان دانشگاه تهران، تهران، ایران.

از ابتدای دوران قرون جدید و با آغاز سلطه سیاسی غرب بر نقاط مختلف جهان ازجمله شرق، تعاملات سنتی شرق و غرب معطوف به مسائل جدیدی گردید و لزوم شناخت نقاط جدید به دلایل بسیار موردتوجه اروپاییان قرار گرفت. از سده های هفدهم به بعد ارتباط تنگاتنگی میان شرق شناسی به مثابه حرفه و شغل و گسترش تجارت اروپایی و درنهایت میان امپریالیسم و استعمارگری وجود داشته است. با همین رویکرد، نوع نگاه آنان به سایر تمدن ها بخصوص شرقیان اغلب بااحساس برتری و لزوم سلطه بر آنان، تغییر یافت. متفکران شرقی به گونه های متفاوت چاره اندیشی هایی در مواجهه با غرب ارائه نمودند. هرچند انتقاد به شرق شناسی به صورت روشمند پس از جنگ جهانی دوم آغاز گردید، اما زمینه های این انتقاد به پیش از جنگ اول جهانی و به ظهور جنبش های ملی در شرق بازمی گردد. ماهیت این جنبش ها نیز به چالش کشیدن هژمونی سیاسی و فرهنگی غرب بود. تفکرات کسروی در چنین زمانی شکل گرفت؛ وی نخستین پژوهشگری در ایران یا شرق است که به مسئله شرق شناسی هرچند نه به صورت روشمند و منسجم پرداخت. شیوه مبارزه کسروی در هر دو عرصه (هژمونی سیاسی و فرهنگی غرب) تا حدودی متفاوت از سایرین بود. در خلال همین مبارزات قلمی بود که او به ماهیت پژوهش های برخی شرق شناسان در رابطه با مسئله استعمار برای تداوم سلطه بر ملل شرق پی برد. پژوهش حاضر درصدد پاسخ گویی به این پرسش اصلی است: کسروی در رابطه با مطالعات شرق شناسی و مستشرقین چه رویکردی را دنبال می کرد؟ یافته های پژوهش که با تکیه بر منابع دست اول و بر اساس روش های تاریخی و بر مبنای توصیف و تحلیل صورت گرفته، نشان می دهد کسروی در دو عرصه به انتقاد از مطالعات شرق شناسی و مستشرقین پرداخت. نخست برای از میان بردن احساس سرافکندگی ایرانیان در برابر دستاوردهای علمی غرب و شیفتگی پژوهشگران ایرانی به آثار آن ها به مبارزه علمی با آنان پرداخت و ضعف های اساسی آنان را متذکر گردید. دوم به شرح ارتباط شرق شناسان با مسئله استعمار پرداخت و هدف پژوهش های شرق شناسان را نگه داشتن ایرانیان در بدآموزی های گذشته خود برای تداوم سلطه دولت های استعماری دانست.

کسروی, شرق شناسی, مطالعات شرق شناسی, مستشرقین, استعمار