حمیدرضا دالوند - استادیار پژوهشکده زبان شناسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

در روزگار فرمانروایی محمد ولی میرزا در یزد، در حدود سال­های ۱۲۳۸ـ۱۲۴۳ ه.ق.، زردشتیان به کفر و بی­دینی متهم شدند و سرانجام با پادرمیانی شاهزاده قاجار پرسش­هایی درباره اساس دین از آنان پرسیده شد و به این شیوه، حقانیت دینی آنان اثبات شد و از اتهام پاک شدند. موبد خدابخش پور موبد فرود، دستور کیخسرو  پور دستورخدابخش و هیربد جاماسب کسانی بودند که پرسش­ها را پاسخ دادند. این رویداد مهم سبب شد تا جامعه زردشتی به تنظیم و تدوین پرسش و پاسخ­های یادشده بپردازد و آن­ها را ماندگار سازد. هیربد خدابخش پسر هیربدجاماسب مبارکه آن­ها را در رساله­ای به نام دین مسئله در سال ۱۲۰۷ یزدگردی به نظم کشید که نسخه­ای از آن به شماره ۳۵۸، در مجموعه مانکجی کتابخانه کاما نگاهداری می­شود. این رساله، به سال ۱۳۱۸ یزدگردی قدیمی / ۱۹۴۹ م.، به کوشش سروش آذرمی فرزند تیرانداز در بمبئی به چاپ رسید. کلام تدافعی و بیان انفعالی عقاید زردشتیان بخش چشمگیری از متون زردشتی به فارسی را در بر می­گیرد. این متن­ها با رساله معروف علمای اسلام در حدود ۶۰۰ یزدگردی آغاز می­شوند. پدیدآوردگان متون یادشده کوشیده­اند دیانت زردشتی را به گونه­ای معرفی کنند که گویی تفاوتی با اسلام ندارد. در این گفتار، مفهوم کلام انفعالی و تدافعی بر مبنای رساله مورد اشاره بررسی و معرفی می­شود.

زردشتیان, کلام زردشتی, متون زردشتی فارسی, کلام انفعالی و تدافعی, رساله دین مسئله