فتانه یوسفی - دانشجوی دکتری زبان های باستانی ایران، دانشگاه آزاد تهران مرکزی، تهران، ایران.
مجتبی منشی زاده - استاد گروه زبان شناسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
فرح زاهدی - استادیار پژوهشی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، تهران، ایران.

در گذشته زبان فارسی، پیشوندهای فعلی کارکردهای گوناگونی بر عهده داشتند، از جمله کارکرد قیدی و گاهی هم معنای اصلی فعل را گسترش یا محدود یا به کلی دگرگون می­کردند. غالب پیشوندهای فعلی در اصل هم به جای قید به کار می­رفته­اند و هم به عنوان حرف اضافه. در دوره میانه زبان فارسی، از کارکردهای نقشی آنها به تدریج کاسته شده و زبان به سمت تحلیلی­شدگی پیش رفته و پیشوندهای فعلی کمتر باعث تغییر معنای واژگانی فعل ­شده­اند. به دیگر سخن، به صورت پیشوندهای تثبیت­شده و غیرزایا در دوره میانه و سپس در دوره بعدی ظاهر شده­اند. این صورت­های زبانی در روند تحول زبان فارسی، غالبا دستوری شده­اند و نقش­های گوناگون دستوری را بر عهده گرفته­اند. یکی از این صورت­های واژگانی، پیشوند «می» در زبان فارسی امروز است که چنین روندی را پشت سر گذاشته و موضوع این مقاله هم بررسی تحولات تاریخی و نقش آن در زبان فارسی امروز است. در فارسی امروز، «می» به­عنوان پیشوند تصریفی با افعال ماضی و مضارع همراه می­شود و نمود استمرار یا عادت را بازنمایی می­کند. در این مقاله، سیر تحول «می» از دوره باستان تا فارسی امروز بررسی می­شود و به کارکردهای آن در ادوار مختلف زبان فارسی اشاره می­گردد. این پیشوند بازمانده صورت *hamaiwa در دوره باستان است که به صورت hamē به فارسی میانه رسیده است. hamē در فارسی میانه قید به معنی «همیشه» است و نمود استمرار و عادت را بازنمایی کرده و جای ثابتی در جمله نداشته و در جایگاه­های گوناگون به کار ­­رفته است. در متون ادب فارسی، این پیشوند به صورت «همی» و «می» باقی مانده و به تدریج به فعل جمله نزدیک شده و طی روند دستوری­شدگی، کارکرد پیشوند تصریفی بر عهده گرفته است. در فارسی امروز، «می» علاوه بر نمود استمرار و عادت، برای بازنمایی مفاهیم وجهی نیز کاربرد دارد. در جملاتی که مفهوم آرزوی تحقق­نیافته و فرض نامحقق را بیان می­کنند، این پیشوند به فعل ماضی افزوده می­شود و کارکرد وجهی بر عهده می­گیرد. بدین­ترتیب، پیشوند «می» که پیشتر روند دستوری­شدگی را طی کرده­ و از مقوله قیدی به پیشوند تصریفی بدل شده و بازنمایی نمود استمرار و عادت را بر عهده گرفته است، در فارسی امروز، دستوری­تر شده و در بازنمایی وجه نیز نقش ایفا کرده است.

نمود استمراری, نمود عادت, قید, پیشوند فعلی, دستوری شدگی