سهیلا صارمی - دانشیار پژوهشگاه علوم انسانی
اکرم نوری - کارشناسی ارشد ایران¬شناسی دانشگاه شهید بهشتی، تهران

فتوت واژه­ای عربی و در زبان فارسی به معنی جوانمردی است و فتی از نظر لغوی «جوان» است و به معنی کسی است که به کمال فطرت و آنچه کمال اوست رسیده باشد. با توجه به شواهد موجود و مقایسه فتوت در آیین مهر با فتوت پس از اسلام به نظر می­رسد آیین جوانمردی پیش از اسلام نیز در ایران رایج بوده است. نوشیدن جام آب و نمک شبیه به مراسم مهرورزان است که در مراسمی آیینی، تازه‎واردان با نوشیدن جام شراب و خوردن نان، «مهر دین» محسوب می‎شدند. همچنین مهریان یکدیگر را «یار» و استاد خود را «مهیار» می­نامیدند. عیاران نیز رئیس خود را «سرهنگ» می­نامیدند و پیشوند « سر» که به معنی بزرگ و مهتر است، یادآور مهیار مهریان است. ضمن اینکه «عیار» همان یار است و بدین ترتیب ارتباط میان آنها آشکارتر می‎شود. یار در زمان ساسانیان لقبی درباری تشریفاتی بود که به دوستان و یاوران شاه اطلاق می­شد. ویژگی­ها و منش اسواران ساسانی، یعنی صفات شجاعت، پهلوانی، ازخودگذشتگی و پایبندی به اصول اخلاقی و ...، یادآور ویژگی­های پهلوانی و عیاری است. آنها از محافظان و حامیان پادشاه بوده، کمر خدمت به بندگی او بسته بودند و خدمتگزاری­‎شان با کمربندی که بر میان بسته بودند، مشخص می­شد. این کمربند هم حمایل است و هم تعهد و خدمت گزاری را نشان می­دهد. بعد از اسلام، فتوت و عیاری به دو گروه جداگانه تقسیم می­شود: سلحشوری و جنگجویی را در عیاران، و صفات پارسایی و نیک­کرداری را در فتیان می­یابیم. در کل   می­توان گفت جوانمردی این گروه­ها بعد از اسلام به صورت صفاتی با معانی پارسایی، سخاوت، ایثار و شجاعت در می­آید که البته هر دو گروه یعنی عیاران از اصول اخلاقی و فتیان از جنگاوری و سلحشوری بهره داشتند.

آیین مهر, میترا, آیین فتوت, فتی و فتوت نامه