علیرضا محسنی تبریزی - دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه تهران
سهراب قهرمانی - کارشناس ارشد جامعه شناسی دانشگاه تهران
سجاد یاهک - کارشناس ارشد جامعه شناسی دانشگاه تهران

عوامل متعددی در وقوع و گسترش خشونت موثر هستند. یکی از این عوامل، فضاهای بی­دفاع شهری یا جرم­خیز است. فضاهای بی­دفاع یا جرم­خیز دارای ویژگی های بسیاری هستند که در دو دسته ی فیزیکی و اجتماعی قابل تفکیک بوده، سبب مستعد ­شدن فضاها برای وقوع خشونت می­شوند. از دیدگاه طراحان شهری و معماران، ویژگی های فیزیکی و از دیدگاه نظریه­پردازان جامعه­شناسی و روان شناسی، ویژگی های اجتماعی بیشتر در مستعد کردن فضاها جهت وقوع خشونت نقش دارند.      این تحقیق در برهه ی زمانی ۹ ماهه و مشاهده ی میدانی آن در آبان ماه ۱۳۸۷ انجام شده است. مکان تحقیق حاضر نیز ۲۲ منطقه ی شهرداری شهر تهران بوده است. در این پژوهش فضاهای مورد مطالعه بر اساس نوع خشونت و با توجه به اهداف تحقیق و امکان دسترسی و محدودیت زمانی و مالی ۱۲ فضای شهری عمومی از میان ۱۰۸ فضای شهری عمومی آلوده یا جرم خیز تهران هستند، شامل جرم های: سرقت (بلوار هجرت، خیابان اتابک و پارک ولیعصر)،  مزاحمت (خیابان اسدآبادی، نبش خیابان بهار و چهار راه ولیعصر)، نزاع و درگیری (میدان مقدم، میدان ابوذر و پارک ۲۲ بهمن) و کیف­قاپی (زیر پل سیدخندان،  پارک شریعتی و خیابان خواجه عبدالله انصاری).      کل فضاهای آلوده یا جرم خیز، شامل ۱۰۸ نقطه ی خشونتی یا آلوده ی مناطق بیست و دو گانه ی شهر تهران در سال ۱۳۸۶ و نیمه ی ۱۳۸۷ هستند که بر مبنای خشونت های ثبت شده در کلانتری های شهر تهران در سال ۱۳۸۶ ونیمه ی اول سال۱۳۸۷ به عنوان نقاط خشونتی یا جرم خیز آلوده ی شهر تهران از سوی فرماندهی انتظامی تهران بزرگ معرفی شده اند.      نتایج تحقیق نشان می­دهد که وجود روشنایی و نور مناسب و عدم تراکم ساختمانی، از ویژگی هایی هستند که فضاهای دارای کیف­قاپی را از دیگر فضاها تفکیک می­کند. عدم پیوند ارتباطی با فضاهای نمایان، وجود نقاط فرو رفته و یا برآمده، داشتن مرز و محدود مشخص و کم بودن ساختمان ها نیز از ویژگی های تفکیک­کننده ی فضاهای دارای نزاع و درگیری از دیگر فضاها هستند. توالی و امتداد نیز از ویژگی های متمایزکننده فضاهای دارای مزاحمت از دیگر فضاها هستند.

فضا, فضای بی ­ دفاع, فضای شهری, فضای بی­ دفاع شهری, خشونت