شهرام غلامی - استادیار گروه تاریخ دانشگاه فرهنگیان

پنبه یکی از محصولات مهم کشاورزی است که نقش به سزایی در اقتصاد کشاورزی و صنایع نساجی دارد. در نیمه دوم قرن نوزدهم به علت گسترش تجارت خارجی و ورود ایران به بازارهای اقتصاد جهانی اهمیت پنبه در اقتصاد کشور افزایش یافت و صادرات آن تحت تاثیر افت و خیز صنایع نساجی سنتی و نوین قرارگرفت. در این پژوهش با رویکرد به نظریه ی نظام اقتصاد جهانی والرشتاین، نقش پنبه در اقتصاد ایران از نیمه دوم قرن نوزدهم تا جنگ دوم جهانی و نیز واکنش­های دولت به­ویژه در دوره ی پهلوی اول، در برابر این مسئله مورد بررسی قرارگرفته است. نتایج پژوهش نشان می­دهد که بین افزایش صادرات پنبه ایران و افزایش واردات منسوجات رابطه معکوسی وجود داشته که متاثر از نظام سرمایه­داری بین المللی بوده است. به همین ترتیب، واکنش برخی از تجار در اواخر دوره ی قرن نوزدهم به این مسئله و تلاش دولت ایران در دوره ی رضاشاه برای ایجاد صنایع مدرن، نتیجه ی بازتاب تحولات بیرونی نظام اقتصاد جهانی بود که صنایع نساجی را پیشتاز برنامه ی صنعتی­سازی ایران در دوره ی رضا شاه قرار می­داد.  

پنبه, اقتصاد جهانی, صنایع نساجی, صنعتی سازی, اقتصاد ایران