گودرز رشتیانی - استادیار گروه تاریخ دانشگاه تهران

منطقه قفقاز در تاریخ ایران از دوره باستان از اهمیت ویژه­ای برخوردار بوده و در عمده تحولات روابط خارجی ایران نقش مهمی داشته است که با جدایی از ایران در ۱۲۴۳ ه.ق/ ۱۸۲۸م این اهمیت برای دهه­های آتی همچنان پابرجا ماند؛ گرچه شکل و صورت آن تغییر پیدا کرد. در مقاله حاضر نقش ارامنه قفقاز در موضوع گرایش به روسیه و جدایی از ایران در دوره بعد از صفویه تا عهدنامه ترکمانچای بررسی  و به این پرسش اساسی پاسخ داده می­شود که دیدگاه­های علمی دو سده گذشته و دوران حاضر که پیوستن به روسیه تزاری را خواست عمومی و حداکثری جامعه ارمنی می­دانند تا چه میزان با واقعیت تاریخی و منابع و اسناد مربوط همخوانی و سازگاری دارد؟ در پژوهش حاضر با بررسی اسناد و متون مربوط نشان داده می­شود که این گرایش یک درخواست حداکثری نبوده و بخش­های مهم و گسترده­ای از کلیسای اصلی و بدنه جامعه ارمنی تمایلی برای پیوستن به روسیه نداشته­اند  و به دلایل مختلف سیاسی از جمله حمایت­های سیاسی دولت­های ایران از مسیحیان به ویژه در زمان تثبیت قدرت مرکزی، بیشتر­ ارامنه خواستار تداوم پیوستگی به جامعه ایرانی بوده­اند. 

ارامنه, ایران, صفویه, روسیه, عهدنامه ترکمانچای