توران طولابی - استادیار گروه تاریخ دانشگاه لرستان

در مقاله حاضر با تکیه بر محتوای یک روزنامه محلی، تلاش شده است ابعادی از حیات اجتماعی خراسان در آستانه انقلاب مشروطه واکاوی شود. براین­اساس، کوشش می شود محتوای روزنامه خورشید در کانون بررسی فراگیری در زمینه تاریخی موضوع قرارگیرد و به این پرسش پاسخ داده شود که فضای اجتماعی خراسان درگیر کدام مسائل و بحران های اجتماعی بود و مردم چه درکی از مفهوم مشروطیت و اهداف آن داشتند؟ بررسی روزنامه نشان می دهد که متاثر از سپهر سیاسی کشور و وضعیت مشروطه، دو مقطع در این روزنامه قابل­تشخیص است؛ در مقطع نخست، گردانندگان روزنامه با تمرکز بر دشواری های اجتماعی در زمینه نبود عدلیه کارآمد، عملکرد حکام و سیطره دستگاه عریض زیرمجموعه آنها بر زندگی مردم، وضعیت زنان و کودکان و مسائل بهداشتی-پزشکی، درصددند مطالبات مردم را از نظام نو برآورده کنند و از گرانی بار استبداد سنتی بر دوش مردم بکاهند. در مقطع دوم، ایجاد بحران در برابر مشروطه و نهاد نوپای مجلس و درنهایت چیرگی نظام کهن و تثبیت کودتای محمدعلی شاه مانعی جدی در برقراری شرایطی برای کاهش دشواری های اجتماعی از طریق انجمن ایالتی و به­صورت مشخص خورشید قرار داد. هراس از تنگناهای بیشتر سیاسی، چیرگی نظام کهن و تسلط بیگانگان بر ایران به خراسان هم تسری یافت و ضرورت تقویت و انسجام ارتش برای حفظ امنیت آن ایالت به گفتمان مسلط روزنامه تبدیل شد.

تاریخ اجتماعی, خراسان, روزنامه نگاری, مشروطیت, روزنامه خورشید