عمادالدین شیخ الحکمائی - پژوهشگر موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران
میرزا محمد حسنی - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد شاهرود

مسجد و آسیاب سنگی داراب، ازجمله بناهای بسیار بحث­برانگیز در تاریخ معماری ایران است. این بنا از اوایل سده نوزدهم میلادی موردتوجه مستشرقین و مورخین ایرانی قرار گرفته و در باب تاریخ احداث و عملکرد آن سخن گفته و نظرات گوناگون و متنوعی مطرح کرده­اند. برخی آن را یک نیایشگاه مهری، آتشکده زرتشتی، کلیسای مسیحی، معبد بودایی، مسجدی اسلامی، و حتی خانقاه و کاروانسرا دانسته اند. از نظر نگارندگان، علت اصلی این آشفتگی و تنوع نظرات ارائه­شده، کم­توجهی و ناتوانی در قرائت  کتیبه­های موجود در سردر ورودی، کتیبه محراب، و کتیبه­های آسیاب سنگی است که باعث به خطا رفتن بسیاری از مطالعات مربوط به این بنا شده است. در این مقاله، علاوه بر قرائت متن کامل کتیبه­ها، به استناد متون تاریخی هم­دوره قدمت بنا، تاریخ احداث، نوع کاربری و نام و نسبت سازنده بنای مسجد سنگی داراب روشن شده است.

مسجد سنگی, آسیاب سنگی, داراب, کتیبه ها, نیایشگاه مهری, آتشکده, مسجد