رسول جعفریان - دانشیار گروه تاریخ دانشگاه تهران
مریم کمالی - دانشجوی دکتری رشته تاریخ دانشگاه تهران

ساختارحکومتسلجوقی(۵۹۰-۴۳۱ق)به لحاظ شرکت نهادها و کنشگران مختلف در بستر فعالیت­های سیاسی، شاخصه­هایی دارد که در مقایسه با دیگر حکومت­ها و سلسله­های ایرانی پس از اسلام در نوع خود بی­نظیر است. سلجوقنامه ظهیرالدین نیشابوری بر خلاف متن موجزش، روایتی عینی و پرمعنا از نحوه شکل­گیری و تداوم ساختار قدرت سلجوقی به­دست می دهد. توجه مورخ به امرا، به عنوان گروهی موثر در تحولات سیاسی این دوره و تلاش نهاد دیوان­سالاری به­ویژه شخص خواجه نظام­الملک در تعدیل نیروی ایشان و استفاده موثر از آن در جهت استقرار حکومت سلجوقی، مسئله­ای است که کتاب سلجوقنامه با جدیت دنبال می کند. این مقاله با ارائه تعریف از حکومت نظامیان و کاربرد روش تحلیلی، از دریچه کتاب سلجوقنامه به واکاوی تقابلتعامل میان امرا و دیوان­سالاران می­پردازد. نامنسجم بودن نهاد وزرات و اتحاد امرا در خصوص تصمیمات سیاسی مهم، در نهایت دیوان­سالاران را در تبدیل قدرت انحصارگرای نظامیان به قدرتی تمام شمول و متشکل از تمامی نهادهای قدرت ناکام گذاشت

حکومت سلجوقی, حکومت نظامی, امرا, دیوان سالاران, خواجه نظام الملک