حسین شیخ رضایی - استادیار مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور
فهیمه ابراهیمی تیرتاش - دانشجوی دکتری فلسفه علم، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی تهران

سال هاست که ماهیت علم به عنوان یکی از اهداف آموزش علم مورد توجه قرار گرفته و درک ماهیت علم به عنوان یکی از اجزای سواد علمی مطرح شده است. در این مقاله که پژوهشی توصیفی-تحلیلی است پس از طرح رویکرد زمینه گرا در آموزش علم و انتظاراتی که از یک کلاس روزآمد علوم می رود، به چیستی ماهیت علم و مولفه های آن پرداخته می شود و سپس دیدگاه استاندارد درباره ماهیت علم که در استانداردهای بین­المللی آموزش علم مولفه­های آن را شاهد هستیم معرفی شده و نقدهای وارد برآن، از جمله ارائه تصویری ثابت و غیر پویا از علم مطرح می­شود. از طرفی دیگر نشان داده می­شود که این دیدگاه به­گونه­ای با فلسفه علم هنجاری مرتبط است. در ادامه دیدگاه­های رقیبی چون وجوه علم و شباهت خانوادگی درباره ماهیت علم معرفی و نشان داده می­شود که رویکرد شباهت خانوادگی افزون بر اینکه مولفه های دو رویکرد دیگر را شامل می شود، جامع تر، نظام مندتر، متنوع تر و در کل از مفهوم سطح بالاتری برخوردار است؛ همچنین این رویکرد سازگار با فلسفه علم توصیفی است. در انتهای مقاله پیشنهادهایی برای ورود ماهیت علم به برنامه ریزی­های درسی و آموزشی آموزش و پرورش و تربیت معلم کشور ایران ارائه شده است.

آموزش علم, ماهیت علم, سواد علمی, دیدگاه استاندارد, رویکرد وجوه علم, رویکرد شباهت خانوادگی, رویکرد زمینه گرا