عذرا صبورا - گروه علوم گیاهی، دانشکده علوم زیستی، دانشگاه الزهرا، تهران ، ایران
راحله بهجتی - گروه علوم گیاهی ، دانشکده علوم زیستی ، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران

بور و آهن دو عنصر کم مصرف ضروری برای گیاهان عالی هستند که کاهش دسترسی به آنها می تواند بر فرایندهای حیاتی تاثیر نامطلوبی بگذارد. برای بررسی اثر کمبود این عناصر بر سورگوم، بذرهای سترون دو رقم کیمیا و شوگرگریز در محیط تغییر یافته Murashige-Skoog به ترتیب در شرایط بدون بوریک اسید (H۳BO۳) و حاوی نصف غلظت آهن، کشت و گیاهچه ها پس از ۲۱ روز برداشت شدند؛ سپس محتوای رنگیزه های فتوسنتزی، کربوهیدرات ها و ترکیبات فنلی و فعالیت آنزیم فنیل آلانین آمونیا لیاز (PAL) اندازه گیری شدند. نتایج نشان دادند، محتوای کلروفیل a و b تنها در رقم کیمیا در تیمار کمبود بور، به ترتیب ۵۸ و ۳۸ درصد و در کمبود آهن، ۸۵ و ۷۵ درصد نسبت به شاهد به طور معنی دار افزایش یافت. محتوای کاروتنوئیدها در تیمار کمبود آهن در شوگرگریز، ۸ درصد و در کیمیا ۸۰ درصد نسبت به شاهد افزایش و در تیمار کمبود بور، در شوگرگریز حدود ۲۴ درصد کاهش و در کیمیا ۲۶ درصد افزایش یافت. در ریشه رقم شوگرگریز محتوای پلی ساکاریدها و قندهای احیاکننده در کمبود بور بیش از دو برابر افزایش یافت؛ ولی در تیمار کمبود آهن، افزایش محتوای قندهای احیاکننده، حدود ۵۸ درصد بود. در رقم کیمیا، محتوای قندهای احیاکننده گیاهچه ها در کمبود بور تفاوت معنی داری نسبت به شاهد نشان نداد و تنها در شرایط کمبود آهن، این شاخص حدود ۲۵ درصد در ریشه ها بیشتر شد. محتوای ترکیبات فنلی ریشه ها با کاهش دسترسی به این دو عنصر در هر دو رقم، ۲۰ تا ۳۵ درصد کاهش یافت؛ ولی در اندام هوایی تغییر معنی داری مشاهده نشد. بین فعالیت آنزیم فنیل آلانین آمونیا لیاز و محتوای ترکیبات فنلی ریشه سورگوم گیاهان در شرایط تنش، همبستگی مثبت وجود داشت؛ به طوری که با کاهش فعالیت آنزیم فنیل آلانین آمونیا لیاز در ریشه ها ذخیره ترکیبات فنلی نیز کاهش یافت. شاید افزایش محتوای کاروتنوئیدها، قندهای احیاکننده و ترشح ترکیبات فنلی در مرحله دانه رستی سورگوم، بخشی از راهکارهای مقابله با تنش اکسیداتیو ناشی از کمبود مواد غذایی در ریشه باشند.  

ترکیبات فنلی, رنگیزه های فتوسنتزی, سورگوم, فنیل آلانین آمونیا لیاز, کربوهیدرات ها, کمبود آهن, کمبود بور