محبوبه ضرابی - استادیار گروه خاکشناسی دانشگاه ملایر
مهسا عصاریها - دانش آموخته کارشناسی ارشد خاکشناسی دانشگاه ملایر
زهرا کلاه چی - استادیار گروه خاکشناسی دانشگاه بوعلی سینا همدان

بررسی فراهمی فسفر در طول زمان و نقش مواد آلی در فراهمی آن در خاک، برای مدیریت مصرف کودهای شیمیایی و آلی حاوی فسفر مهم می­باشد. این مطالعه با هدف بررسی تاثیر دو نوع ورمی­کمپوست (ورمی­کمپوست دامی (SMV) و ورمی­کمپوست زباله شهری (MWV)) بر فراهمی فسفر، جزء­بندی و گونه­های معدنی آن در یک خاک لوم شنی آهکی تیمار شده با مقادیر ۰ و ۲۰ کیلوگرم فسفر بر هکتار، از سه منبع کودشیمیایی (خاک فسفات (RP)، دی­آمونیوم فسفات (DAP) وسوپرفسفات تریپل (TSP)) در طول ۹۰ روز انکوباسیون انجام شد. به منظور مطالعه سرعت کاهش فراهمی فسفر در طی زمان، داده­های فسفر آزاد شده از خاک­ها بر معادله توانی برازش داده شدند. شاخص اشباع و گونه­های فسفر معدنی محلول در روز اول و نودم از انکوباسیون، به کمک برنامه گونه­بندی ژئوشیمیایی MINTEQ به­دست آمد. در روز نودم بین مقدار فسفر فراهم آزاد شده از خاک حاوی سوپرفسفات تریپل تیمار شده با ورمی­کمپوست زباله شهری و در خاک حاوی دی­آمونیوم فسفات تیمار شده با هر دو نوع ورمی­کمپوست، تفاوت معنا­داری (۰۵/۰p ) با مقدار فسفر فراهم آزاد شده در خاک شاهد مشاهده شد. در بقیه تیمارها تفاوت معناداری مشاهده نشد، که نشان دهنده پتانسیل بالای تثبیت فسفر در خاک مورد مطالعه می­باشد. سرعت تغییر شکل فسفر (ضریبb  در معادله توانی)، در دامنه ۰۵۹/۰- میلی­گرم بر کیلوگرم در روز )خاک تیمار شده با ورمی­کمپوست دامی( تا ۱۴۰/۰ - میلی­گرم بر کیلوگرم در روز )خاک دارای کود سوپرفسفات تریپل( به­دست آمد. بالاترین مقدار پارامتر a معادله توانی، در خاک­های حاوی دی آمونیوم فسفات و سوپرفسفات تریپل تیمار شده با ورمی­کمپوست زباله شهری مشاهده شد. نتایج این تحقیق نشان داد، کاربرد هر دو نوع ورمی­کمپوست همراه با هر سه نوع کود شیمیایی فسفره، در مقایسه با کاربرد کود­های شیمیایی به تنهایی، باعث کندتر شدن سرعت کاهش فراهمی فسفر در خاک می­شود. فراهمی فسفر در خاک­های تیمار شده با ورمی­کمپوست زباله شهری نسبت به خاک­های تیمار شده با ورمی­کمپوست دامی بیشتر بود. نتایج جزء­بندی نشان داد که جزء­پیوندی با کربنات کلسیم و جزء باقیمانده به­ترتیب در روز اول و نودم انکوباسیون، جزء های غالب فسفر می­باشند و انحلال کانی آپاتیت رهاسازی فسفر را کنترل می­کند. یون-HPO۴۲ گونه معدنی غالب فسفر در خاک­های مورد مطالعه در طول دوره انکوباسیون به­دست آمد.

فسفرفراهم, کود آلی, کود فسفاته, جزءبندی, گونه بندی