محمدجواد محبی صادق - دانشجوی دکتری گروه مهندسی علوم خاک،دانشگاه تهران
احمد حیدری - استاد گروه مهندسی علوم خاک، دانشگاه تهران

فسفر از عناصر اصلی مورد نیاز گیاه می­باشد که به شکل­های مختلف شیمیایی و بیوشیمیایی در خاک دیده می­شود، به همین دلیل فسفر مستعد اثرپذیری از فرآیندها و شرایط خاکسازی می­باشد. در این پژوهش با هدف بررسی اثر فرآیندهای خاکسازی بر توزیع شکل­های فسفر و قابلیت فراهمی آن ۸ نیمرخ خاک در اراضی تحت پوشش جنگلی منطقه کلاردشت حفر و مطالعه گردید. فسفر فراهم (Pav)، فسفر کل (TP)، فسفر آلی (OP)، فسفر معدنی (MP) به­اضافه ۸ شکل مختلف فسفر معدنی در افق های ژنتیکی خاک اندازه­گیری شد و همبستگی این شکل­ها با یکدیگر و نیز پارامترهای فیزیکوشیمیایی در نیمرخ­های خاک بررسی گردید. نتایج نشان داد فرآیندهای خاکسازی اثرات قابل توجهی بر توزیع شکل­های مختلف فسفر دارند. فسفات­های آهن (Fe-P) و آلومینیوم (Al-P) همبستگی مثبت و معنی­داری با  فسفر قابل استخراج با اگزالات آمونیوم (Pox) داشتند که ممکن است نمایانگر استخراج فسفر هم رسوبی شده با اکسیدهای آهن و آلومینیوم دارای تبلور ضعیف (از طریق انحلال) و یا فسفر جذب شده توسط این اکسیدها (از طریق تبادل لیگاند و آنیونی) باشد. این شکل­های با تبلور پایین و همچنین اکتا کلسیم فسفات (Ca۸-P) و فسفر محبوس (Oc-P)، همبستگی مثبت و معنی­داری را با درصد رس نشان دادند که اتصال این ترکیبات به ذرات رس در طی واکنش­های شیمیایی مختلف و انتقال همزمان (co-migration) این ترکیبات و ذرات رس در طی فرآیند انتقال مکانیکی ذرات ریز  (lessivage) و شستشو و رسوب مجدد (eluviation-illuvation) را محتمل می­سازد. فسفر معدنی لبایل (LPi) و نسبتا لبایل (MLPi) همبستگی معنی­داری با فسفر قابل دسترس نداشتند اما فرم آپاتیت همبستگی معنی­داری با فسفر قابل دسترس داشت که می­تواند در اثر تخلیه فسفر توسط گیاهان، میکروارگانیسم­ها از افق های سطحی خاک و علاوه بر آن انتقال عناصر به قسمت­های پایین­تر نیمرخ خاک باشد که در نتیجه آن از منابع مقاومی مثل آپاتیت برای تامین فسفر استفاده می­شود. این در حالی است که بیشترین همبستگی بین فسفر قابل دسترس، فسفر آلی و کربن آلی مشاهده شد که به همین دلیل فرآیند اضافه شدن بقایای گیاهی و چرخه جذب-بازگشت فسفر توسط گیاه (littering) و هوموسی شدن و فرآیندهای جانبی آن مهم ترین فرآیند موثر بر فسفر قابل جذب (Pav) تلقی گردید.

افق ژنتیکی خاک, فسفر معدنی