احمد اشرفی

خطوط کوفی از خطوط فاخر جهان اسلام بوده که تنوع بی نظیری در نحوه نگارش و قواعد ترسیمی آن وجود دارد. این خطوط به دلیل دارابودن ماهیت هندسی، جای خود را در فضاهای معماری به خوبی باز کرده اند و بخش مهمی از تزیینات بی بدیل معماران قرون اولیه تا پیدایش صفویه را شکل می دهند و عنصر مهمی در پیوند میان صورت، هندسه، کلمه و معنا در معماری به شمار می روند. این خطوط در اشکال اصلی کوفی بنایی، کوفی تحریری، کوفی تزیینی به کار رفته و هر دسته شامل انواع بی شماری از خطوط است. برای مثال کوفی های تزیینی، خود اشکال مشجر، ترکیب با گره، مشرقی، مغربی و... را شامل می شود؛ به گونه ای که انواع این خطوط در پهنه جهان اسلام به بیش از ۳۶۰ نوع خط کوفی می رسد. از آنجا که متاسفانه این خطوط در برهه ای از تاریخ تداوم نیافته و رو به فراموشی رفته اند، بناهای معدودی را شامل می شوند. بنابراین هریک از این آثار به مثابه سند منحصربه فردی هستند که جای مطالعه و تعمق دارند. یکی از بناهای بی نظیر جهان اسلام که خطوط کوفی تزیینی و بنایی چشم نواز دارد، بنای مقبره شیخ عبدالصمد نطنز است. در این مقاله، ضمن معرفی الگوی حروف کوفی به کاررفته در بنا و قواعد و تناسبات و اصول هندسی حاکم بر آن، این الگو با خط کوفی تزیینی به کاررفته در قدمگاه فراشاه یزد مقایسه شده است. نتیجه تحقیق نشان می دهد که تفاوت های موجود به روش ترسیم، نوع خط، دوره خط نگاری، ابعاد زمینه، مصالح ساخت و روش اجرای خط برمی گردد که هر لوح خط کوفی را به نمونه ای منحصربه فرد و بی بدیل مبدل ساخته است.

خط کوفی, کوفی تزیینی, آرامگاه شیخ عبدالصمد نطنز, قدمگاه فراشاه یزد