عوامل موثر بر افت تحصیلی از دیدگاه دانشجویان : تحلیل محتوا

سابقه و هدف: آموزش دغدغه بسیاری از صاحب نظران حیطه یادگیری است و آموزش هدفمند و یادگیری معنی دار هدفی غایی می باشد که دستیابی به آن از اولویتهای جهانی محسوب می شود. با این وجود عدم موفقیت در دوران تحصیل نقطه مقابل پیشرفت و موفقیتهای تحصیلی است و به عنوان یک معضل جهانی و خصوصا در کشورهای جهان سوم و ایران می باشد. افت تحصیلی به معنای نزول از یک سطح بالاتر به سطح پایین تر در تحصیل و آموزش تعریف می شود و کاهش عملکرد دانشجو از سطحی رضات بخش به سطحی نامطلوب است. اگر چه مطالعاتی در زمینه شناسایی ناکامی تحصیلی و افت تحصیلی تا کنون صورت گرفته ولی مطالعات کیفی اندکی در این زمینه صورت گرفته .روش بررسی : این مطالعه کیفی در سال ۱۳۹۴ با هدف تبیین عوامل موثر بر افت تحصیلی از دیدگاه دانشجویان انجام شد. پژوهش در دانشکده پرستاری مامایی و پیراپزشکی بندرعباس که از مراکز علمی و پژوهشی معتبر است صورت گرفت. نمونه گیری به صورت هدفمند بود و معیار ورود به مطالعه شامل مواردی مانند اشتغال به تحصیل در دانشکده پرستاری مامایی - پیراپزشکی ، تمایل به شرکت و تکمیل فرم رضایت نامه حضور در پژوهش بود. نمونه گیری تا اشباع داده ها ادامه پیدا کرد. اشباع داده ها به این معنی می باشد که دیگر داده جدیدی به دست نیاید و اطلاعات قبلی توسط نمونه ها تایید یا تکرار شوند. اطلاعات به مدت ۳ ماه و از طریق مصاحبه بدون ساختار (سوالات مصاحبه با یک سوال باز مانند، به نظر شما عوامل موثر افت تحصیلی دانشجویان چیست؟" آغاز و سپس سوالات بعدی بر مبنای چگونگی پاسخ دهی مصاحبه شونده و در راستای اهداف پژوهش مطرح شد و بصورت انفرادی ( چهره به چهره) جمع آوری گردید. مصاحبه ها با توافق قبلی با مصاحبه شوندگان و در مکان آرام در دانشکده و ساعت پیشنهادی که توسط خود مصاحبه شونده تعیین شده بود صورت گرفت. مدت زمان مصاحبه ها بین ۶۰ تا ۹۰ دقیقه بود و در تمام طول مصاحبه بر راحتی مصاحبه شونده و راحتی در بیان نظرات تاکید گردید. جمع آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل داده ها در تحقیقات کیفی بطور همزمان انجام می شود. در این مطالعه هم، تجزیه و تحلیل اطلاعات پس از انجام هر مصاحبه انجام شد تا اشباع داده ها حاصل گردید. در این مطالعه از رویکرد قراردادی جهت تحلیل کیفی محتوای متن مصاحبه ها استفاده شد. در تحلیل محتوای قراردادی طبقات به طور مستقیم از داده های متنی استخراج می شود و پژوهشگر درک عمیق تری از یک پدیده بدست می آورد. پژوهشگر از پیش پنداشت طبقات احراز می کند و اجازه می دهد طبقات و نام طبقات از داده ها جریان یابد. بیشترین نتیجه یک تحلیل محتوای قراردادی توسعه مفهوم و یا ساخت الگو است. در این مطالعه تحلیل داده ها با خواندن مکرر داده های متنی و ایجاد حس کلی از داده ها شروع شد و تا غرق شدن عمیق پژوهشگران در داده ها ادامه یافت. قبل از مطالعه تصمیم گرفته شد که به هر دو محتوای آشکار و ضمن توجه شود. سپس واحدهای تحلیل یعنی جملات دارای معانی خاص شناسایی شدند و مفاهیم اصلی در هر واحد تحلیل تحت عنوان واحد معنایی قرار گرفت. به هر واحد معنایی یک کد برتر داده شد و سپس زیر کدها تعیین و در هر کد برتر قرار گرفت . سپس کدهای برتر با معانی مشابه دسته بندی شدند و طبقات را تشکیل دادند. موضوعات اصلی نیز بر اساس مقایسه و ادغام طبقات مشابه بوجود آمدند . ملاحظات اخلاقی مانند حق کناره گیری در هر مرحله از مطالعه، محرمانه بودن اطلاعات و عدم ذکرنام افراد در این مطالعه رعایت گردید. جهت افزایش اعتبار داخلی مطالعه از روش کنترل اعضا ( member checking) استفاده شد. که به این منظور، بعد از هر مصاحبه ، مصاحبه را بصورت متن نوشته و به شرکت کننده جهت صحت آنها عودت داده شد. جهت افزایش اعتبار خارجی هم از روش توصیف غنی از مجموعه داده ها (rich , thick description) استفاده شد. که تا حد امکان تمامی مراحل تحقیق با جزییات توضیح داده شد. جهت افزایش پایایی از روش سازماندهی فرآیند ثبت دادها در مرحله جمع آوری واستخراج داده ها (audit trail) استفاده شد که بدین منظور تمامی مراحل تحقیق با جزییات توضیح داده شد.یافته ها: ۲۲ دانشجوی پرستاری در این مطالعه کیفی شرکت داشتند که میانگین سنی آنها ۴. ۲ + ۲۱ . ۸ و ۷۷ درصد آنها مونث بودند و .۶۱ درصد به رشته خود علاقمند بودند. میانگین مدت زمان مصاحبه ها ۷۵ دقیقه بدست آمد. در این مطالعه ۳ طبقه اصلی و۱۵ زیر طبقه بدست آمد. طبقات اصلی شامل عوامل فردی- عوامل آموزشی و عوامل محیطی بود.نتیجه گیری: واکاوی علل افت تحصیلی از طریق مطالعات کیفی و با مصاحبه های عمیق و ساختار یافته می تواند به دریچه ای جدید بر دلواپسان آموزش و یادگیری بگشاید تا در راستای شناسایی و رفع این علل گام بردارند.