علی احمدی
مهدی جودی
افشین توکلی
مجید رنجبر

هدف تحقیق حاضر شناخت برخی ویژگی های مورفولوژیکی مرتبط با پتانسیل عملکرد در ۲۰ رقم گندم در دو شرایط فاریاب و تنش خشکی بود. بدین منظور آزمایشی در قالب کرت های یک بار خرد شده به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی (رژیم رطوبتی به عنوان کرت اصلی، ارقام به عنوان کرت فرعی) با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تهران در سال های زراعی ۸۲-۱۳۸۱ و ۸۳-۱۳۸۲ اجرا گردید. تنش خشکی از مرحله پایان گل دهی شروع و آبیاری وضعیت تنش بر اساس ظهور علائم تنش در صبحگاه در گیاه انجام گردید. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثرات متقابل رقم و سال و نیز رقم و رژیم رطوبتی در مورد صفت عملکرد دانه معنی دار است. ارقام مورد بررسی از نظر عملکرد دانه واکنش های متفاوتی را به تنش خشکی در طی سال های ۸۲-۸۱ و ۸۳-۸۲ نشان دادند. ارقام روشن، M-۷۹-۴ و الوند در سال زراعی ۸۲-۸۱ و ارقام آزادی، مرودشت و M-۷۹-۱۷ در سال زراعی ۸۳-۸۲ بیشترین عملکرد دانه را تحت شرایط تنش داشتند. بیشترین کاهش عملکرد دانه تحت شرایط تنش در مقایسه با شاهد مربوط به ارقام C-۷۹-۱۲، MV-۱۷ و شاهپسند در سال زراعی ۸۲-۸۱ و M-۷۹-۴، روشن و نیک نژاد در سال زراعی ۸۳-۸۲ بود. هم بستگی صفات مورد مطالعه با عملکرد دانه در شرایط فاریاب متفاوت از تنش خشکی بود. بنابراین به نظر می رسد که مکانیسم های افزایش عملکرد در شرایط فاریاب و تنش خشکی متفاوت از یکدیگر عمل می کنند. تنش خشکی باعث کاهش وزن هزار دانه ارقام مورد مطالعه گردید. از بین اجزای عملکرد دانه، ارتباط بین وزن هزار دانه با عملکرد دانه در شرایط تنش و نیز تعداد دانه در سنبله با عملکرد دانه در شرایط فاریاب دیده گردید. ارتباط مشخصی بین طول سنبله ارقام مورد مطالعه با عملکرد دانه در شرایط فاریاب و تنش خشکی دیده نشد.

Drought stress, Grain yield, Peduncle length, Wheat, ۱۰۰۰ seed weight., تنش خشکی، عملکرد دانه، طول پدانکل، گندم، وزن هزار دانه