خلیل ملک زاده
فرج اله شهریاری
محمد فارسی
احسان محسنی فرد

سختی دانه یکی از مهم ترین خصوصیات کیفی گندم نان است که به وسیله آن طبقه بندی تجاری و نوع فرآورده نهایی تعیین می گردد. این صفت به وسیله دو ژن کاملا پیوسته پوروایندولین a و پوروایندولین b کنترل می شود. آلل های نوع وحشی این دو مکان ژنی موجب فنوتیپ بافت دانه نرم می شوند و بروز جهش در هر یک از این دو مکان ژنی باعث سخت شدن بافت دانه می گردد. به دلیل اهمیت این صفت، ۶۱ رقم تجاری و ۹۲ توده بومی خالص ایرانی برای شناسایی چهار نوع آلل سختی مورد مطالعه قرار گرفتند. تعیین ارزش سختی دانه و گروه بندی به وسیله سیستم خصوصیات تک دانه انجام پذیرفت. شناسایی آلل های کنترل کننده سختی دانه توسط تکثیر با آغازگرهای اختصاصی و هم چنین تکنیک توالی های چند شکل حاصل از برش فرآورده تکثیریافته انجام گرفت. نمونه ها در سه دسته سخت، مخلوط و نرم قرار گرفتند، که فراوانی آنها در ارقام تجاری به ترتیب ۶/۶۵، ۶/۱۹ و ۸/۱۴ درصد و در توده های بومی ۷/۵۸، ۱۳ و ۳/۲۸ درصد بود. از چهار آلل مورد مطالعه فقط سه نوع آلل در گندم های مذکور دیده شد. آلل Pina-D۱b در ۱۸ رقم، آلل Pinb-D۱b در ۵ رقم و آلل Pinb-D۱e فقط در رقم کویر از گندم های سخت تجاری یافت شد و در گندم های سخت توده بومی فقط دو توده حامل آلل Pinb-D۱b بودند. آلل Pinb-D۱c در هیچ یک از نمونه ها دیده نشد. گندم های حامل آلل Pina-D۱b ارزش سختی دانه معنی دار بالاتری نسبت به گندم های حامل آلل Pinb-D۱b نشان دادند. به نظر می رسد این ژن ها و روش های مورد استفاده می توانند کمک موثری به انتخاب سختی دانه در برنامه های به نژادی گندم نمایند.

Grain hardness, Puroindoline, , , Wheat., پوروایندولین، سختی دانه، گندم