رحمت الله کریمی زاده
حمید دهقانی
زیبنده دهقانپور

وقتی اثر متقابل ژنوتیپ و محیط معنی دار باشد، برای سهولت در تفسیر داده های حاصل از آزمایش اثر متقابل ژنوتیپ و محیط، تجزیه خوشه ای برای گروه بندی ژنوتیپی بر مبنای پاسخ ژنوتیپ ها به محیط پیشنهاد می شود. اگر داده ها در زیرگروه های مشابه طبقه بندی شوند، ساختار اثر متقابل داده های دوطرفه، قابل تعیین است. بدین منظور برای بررسی اثر متقابل ژنوتیپ و محیط در این پژوهش چهار روش تجزیه خوشه ای بررسی شد. تعداد ۹ هیبرید جدید زودرس ذرت به همراه هیبرید شاهد KSC ۳۰۱ به مدت ۲ سال در ۴ منطقه با استفاده از طرح بلوک های کامل تصادفی با ۴ تکرار مورد ارزیابی عملکرد و پایداری قرار گرفت. تجزیه واریانس ساده اختلاف بین هیبرید ها را در اکثر آزمایش ها نشان داد. نتایج به دست آمده از تجزیه مرکب داده ها نشان داد که آثار متقابل هیبرید × سال، هیبرید × مکان و هیبرید × سال × مکان در سطح احتمال ۱% معنی دار بودند. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان داد که تجزیه خوشه ای مدل های اول و سوم و هم چنین مدل های دوم و چهارم تقریبا مشابه بودند. هیبرید شماره ۸ (KE۸۲۱۲/۱۲ × K۱۲۶۳/۱) با پایداری عملکرد بالا در مدل های اول و سوم در یک گروه و سایر هیبرید ها با پایداری متوسط در گروه دیگری قرار گرفتند. در مدل دوم، سه گروه هیبرید با پایداری بالا شامل هیبرید های شماره ۳، ۷ و ۹، هیبرید های با پایداری متوسط تنها شامل هیبرید شماره ۱ و هیبریدهای با پایداری کم شامل هیبریدهای شماره ۲، ۴، ۵، ۶، ۸ و ۱۰ بودند و در مدل چهارم هیبرید شماره ۹ پایدارترین هیبرید، هیبریدهای ۳ و ۷ با پایداری متوسط و بقیه هیبریدها پایداری ضعیفی نشان دادند.

Genotype × environment interaction, Stability, Cluster analysis, Corn., اثر متقابل ژنوتیپ × محیط، پایداری، تجزیه خوشه ای، ذرت