محمدهادی فرپور
مصطفی کریمیان اقبال
حسین خادمی

اریدی سول های گچی از اهمیت و گسترش فراوانی در محیط های خشک و نیمه خشک برخوردارند. هم چنین، ارتباط نزدیکی بین موقعیت ژئومورفولوژی و نحوه تشکیل و تکامل خاک وجود دارد. مهم ترین اهداف این پژوهش، بررسی نحوه تشکیل و طبقه بندی خاک های گچی و نیز تعیین ارتباط بین فرم بلوری میکروسکوپی و ماکروسکوپی گچ و موقعیت ژئومورفولوژی در منطقه رفسنجان است. منطقه مورد بررسی با بارندگی حدود ۶۰ میلی متر در منطقه نوق و در ۳۰ کیلومتری شمال رفسنجان قرار دارد. از میان پروفیل های بررسی شده، هفت پروفیل به عنوان شاهد انتخاب شد. نمونه های خاک تحت آزمایش های پراش پرتو ایکس، میکرومورفولوژی، فیزیکی و شیمیایی و میکروسکوپ الکترونی روبشی (SEM) قرار گرفتند. سطوح ژئومورفولوژی پدیمنت سنگی کنونی، که در حقیقت، سواحل دریاچه های بسته قدیمی ایران مرکزی هستند، محل تجمع گچ بوده، به عنوان منشا گچ در منطقه به حساب می آیند. آویزه های بزرگ گچی و نیز اشکال میکروسکوپی صفحه ای، عدسی، کرمی شکل و صفحات در هم قفل شده گچی در پدیمنت سنگی دیده می شود. به طرف پایین شیب (پدیمنت پوشیده) از میزان گچ و اندازه آویزه ها کاسته می شود. خاک واقع بر سطح حد واسط پدیمنت و پلایا دارای بلورهای عدسی و صفحات در هم قفل شده گچی می باشد. روی خاک شور موقعیت پلایا در مرکز دشت، سطوح پف کرده رسی دیده می شود. اشکال عدسی و کرمی شکل در جهت شیب افزایش یافته است، و در پلایا گچ به صورت ریزبلورین است. در سطح خاک پدیمنت سنگی واقع در غرب منطقه، مقادیر زیادی گره های نرم گچی مشاهده می شود. به علاوه، شکل دوکی گچ و نیز بلورهای پالیگورسکیت در این موقعیت دیده می شود. باد نقش مهمی در تشکیل و تکامل پروفیل واقع بر پدیمنت سنگی ایفا کرده است. ارتباط نزدیکی بین مورفولوژی گچ و موقعیت ژئومورفولوژی در منطقه یافت شد.

Gypsiferous soils, Aridisols, Micromorphology, Geomorphology, Central Iran, Rafsanjan, خاک های گچی، اریدی سول ها، میکرومورفولوژی، ژئومورفولوژی، ایران مرکزی، رفسنجان