تبیین عوامل موثر بر ابهام در تاریخ گذاری بناهای مذهبی دوره ایلخانی

یکی از ارکان اصلی شناخت هویت هر بنا، دست­یابی به تاریخ بناست. تاریخ یک بنا به معنای شناخت بنا در بستر تاریخی آن است، به­گونه­ای که بتواند در ارتباط با زمینه شکل­گیری­اش به طور کامل فهم شود. مرور آنچه در ارتباط با نحوه شناخت مبدا تاریخی بناهای مذهبی ایران به ویژه در دوره مغول (سده هفتم و هشتم هجری قمری) نگاشته شده است نشان می­دهد، محققین و به­ویژه شرق­شناسانی که در باب معماری این دوره پژوهش و اظهارنظر کرده­اند، به­­رغم تلاش­های ارزنده­شان، به دلیل نداشتن آشنایی عمیق با بستر جغرافیایی طبیعی ایران از یک سو، و رخدادهای سیاسی مذهبی از سوی دیگر و همچنین در دسترس نبودن بسیاری از متون و منابعی که امروزه می­تواند در اختیار محققان قرار گیرد، نتایج مطالعاتشان با خطاهایی همراه بوده است. به همین دلیل، موارد مبهم زیادی در پژوهش­های انجام شده بر ابنیه این دوره دیده می­شود که گاه نتایج مطالعات قبلی را زیر سوال برده است. به­همین­منظور مقاله حاضر در پی شناخت دلایل ایجاد ابهام در تاریخ­گذاری بناهای این دوره است. این­که چه بر بناهای این دوره گذشته است و چه تاثیری برآنها داشته است که تا بدین حد محققان را با خطا مواجه ساخته، موضوع پژوهش است و در این راستا مصادیق متعددی مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفته است. پژوهش مورد نظر پژوهشی کیفی است؛ که در برخورد با داده­های پژوهش از شیوه توصیفی و تحلیلی بهره می­برد. بر­این­اساس نگارندگان، نخست به بررسی و مطالعه کالبد بناهای منتسب به دوره ایلخانی پرداخته و سپس با مراجعه به متون و منابع تاریخی تلاش کرده اند به شناخت دقیق­تری از دلایل ایجاد ابهام در کار پژوهشگران پیشین برسند. از این رو به منظور پرهیزدادن دیگر پژوهندگان تاریخ معماری، بر آن بوده است تا با دسته­بندی عمده خطاهای صورت گرفته به الگویی برای تاریخ­گذاری دست یابد. نتایج پژوهش نشان می­دهد عمده خطاهای صورت گرفته تحت تاثیر تغییرات ابنیه این دوران، چه در سازماندهی فضایی بنا، چه در الحاق تزئینات در ادوار بعدی و چه در استفاده از کتیبه­های مختلف به کار رفته در این­گونه بنا بوده است، که عمدتا می­توان گفت با انگیزه­های سیاسی مذهبی انجام می­پذیرفته است.

Keywords:

تاریخ­ گذاری , ابنیه مذهبی , قرون ۷ و ۸ ه.ق , معماری ایلخانی , نقوش و تزئینات