علی شهابی نژاد - استادیار دانشکده هنر و معماری دانشگاه یزد

میدان وقت­ و ساعت از میدان­های شناخته شده شهر میراث جهانی یزد محسوب می­شود. هر چند برجسته­ترین و شناخته­شده­ترین وجه این میدان، موضوع ساعت و رصدخانه قدیم آن در قرن هشتم است، اما ارزش­های تاریخی و معماری این میدان تنها به این موضوع محدود نمی­شود. یکی از نکات جالب توجه در پیشینه تاریخی و ارزش­های کالبدی این میدان، پیوند بسیار قوی میدان و عناصر معماری پیرامون آن با سازه­ها و تاسیسات آبی­ست که موضوع اصلی مقاله حاضر است. انگیزه شروع این پژوهش اطلاعات تاریخی است که نگارنده در حین مطالعات یک پروژه اجرایی در این میدان با آن مواجه شد. بدین نحو که در فرآیند مطالعات شناخت و بررسی پیشینه تاریخی میدان، از طریق منابع شفاهی و مصاحبه با ساکنین قدیم محدوده میدان و محله وقت­ و ساعت، اطلاعات ارزشمندی از حضور عناصر و سازه­های آبی در ساختار قدیم میدان بدست آمد که متاسفانه در منظر کنونی میدان به چشم نمی­آیند. این امر انگیزه­ای شد تا با تکمیل داده­های اطلاعاتی از طریق مراجعه به منابع مکتوب و نیز اسناد تصویری و نیز بررسی­های میدانی به صحت­سنجی منابع شفاهی اقدام شود و نتایج پژوهش به صورت مقاله در اختیار عموم قرار گیرد. روش پژوهش توصیفی تحلیلی در جهت شناخت ابعاد ناشناخته میدان وقت­ و ساعت در ارتباط با موضوع آب و تاسیسات تاریخی مرتبط با آن است. نتایج بررسی نشان می­دهد قرارگیری این میدان در مرکزیت بافت تاریخی شهر یزد و در محل تقاطع چندین قنات تاریخی موجب شده که عنصر آب به طرق گوناگون در بخش­های مختلف میدان نمود پیدا کند و این مطلب از وجوه برجسته این میدان تاریخی محسوب می­شود. از این میدان دسترسی به سه قنات مهم شهر یزد یعنی قنات زارچ، قنات اله­آباد و قنات وقف­آباد وجود داشته است و آثار آن به صورت آب­انبار و پایاب در بخش­های مختلف میدان وجود دارد. با این وجود در وضع فعلی، هیچ کدام از این تاسیسات نمودی در سیمای عمومی و تاریخی میدان ندارند و همگی دفن یا پنهان شده­اند. این در حالی است که این سازه­های آبی شواهد مهمی از پیشینه تاریخی، اجتماعی و فرهنگی میدان محسوب می­شوند. موضوعی که در طرح­های بازآفرینی میدان باید مورد توجه جدی قرار گیرد و در راستای تقویت منظر فرهنگی میدان و آشکارسازی و بهره­مندی بهینه از آنها اقدام گردد.

میدان وقت و ساعت یزد, سازه­ های آبی, قنات, پایاب, آب­ انبار