مبانی هستی شناسی کمال آفرینی در طراحی مکان های آموزشی

پیشینه و اهداف: هدف غایی در تعلیم و تربیت، رشد و بالندگی متعلمین است. توجه به معماری محیط آموزشی که متناسب با اهداف عالیه نظام آموزشی باشد دغدغه معماران این حوزه است. در این پژوهش با اتکاء به نظر اندیشمندان اسلامی در حوزه علوم قرآنی، آموزه های برگرفته شده از قرآن کریم و مولفه ها یا متغیرهای بسترساز عامل کمال آفرینی استخراج گردید. این مولفه ها درون مایه اصلی معیارهای طراحی و کیفیت بخشی مدارس و مکان های آموزشی برای تحقق بهره مندی معماران در طراحی کارامد در سه حوزه معنا، عملکرد و کالبد پیشنهاد گردید. روش ها : این پژوهش از جمله تحقیقات بنیادی اثرگذار محسوب می­گردد، از نظر ماهیت در مجموعه پژوهش های کمی- کیفی قرار می گیرد. روش تحقیق ابتدا پیمایشی (زمینه یابی) می باشد، سپس روایی پرسشنامه های محقق ساخت ارزیابی و پایایی متغیرها از طریق آزمون آلفای کرونباخ با ضریب ۰.۷۶۴محاسبه و تایید گشته است. همچنین به کمک نرم افزار spss۱۹ تحلیل عامل Q  (استخراج دیدگاه های متخصصین) و تحلیل عاملR  (استخراج علایق کاربران) صورت گرفت. جامعه آماری متخصصین شامل ۲۵ نفر از اساتید متخصص و خبره در رشته های علمی معارف اسلامی، علوم تربیتی و معماری می باشند. ۴۰ نفر از دختران دانش آموز سال سوم  هنرستان های شهر تهران به عنوان حجم نمونه غیر تصادفی از کاربران محیط، در مرحله دوم انتخاب و پرسش نامه های مصور حاصل از دیدگاه های متخصصین تنظیم و تحلیل گردید. یافته ها: پس از ۹۹۰ دقیقه مصاحبه حضوری با اساتید خبره از دانشگاه های شهید رجایی، تهران، علم وصنعت و دانشگاه امام خمینی قزوین، کد گذاری دو مرحله ای و استخراج مقولات موثر در تحقیق، با هدف تنظیم پرسش نامه محقق ساخته با تبیین ۴۰ گویه متناسب با آن گزاره­ها تنظیم گردید. نتایج تحلیل عاملی پرسشنامه، شامل بر سه عامل: ۱- ویژگی های کالبدی بناهای آموزشی به عنوان عامل تعالی معنوی انسانی، ۲- درون گرایی یا عامل تامین فضای خودشناسی و خودسازی انسان، ۳- برون­گرایی، به عنوان عوامل تنظیم شرایط محیطی و عرصه بندی طبیعی بسترهای تحقق کمال انسانی از نظر متخصصین می­باشند. همچنین پرسشنامه مصور کاربران در ۹ حوزه مختلف فضای آموزشی با ۳ درجه کیفی پیشنهادی، در بین کاربران توزیع شد. نتیجه گیری: در حوزه معنا و باهدف رشد معنوی دانش آموزان، نیازهای مطرح شده آن ها شامل: "ایجاد آرامش و امنیت، حس رضایتمندی،  افزایش قدرت تفکر، پرورش خلاقیت و افزایش مسئولیت پذیری" است. در حوزه عملکرد "مکان های فردی شده، رعایت سلسله مراتب، انعطاف پذیری، تعاملات اجتماعی، فضاهای چند عملکردی و پرورش قوای حسی" مورد انتظار است. در حوزه کالبد "رعایت تنوع، توجه به جزئیات، مقیاس پذیری، زیبایی و ارتباط با طبیعت" می بایست در طراحی مدرسه و محوطه در اولویت قرار گیرند. لذا بر اساس متغیرهای کشف شده در این پژوهش، مدل همبستگی عوامل بسترساز تعالی معنوی دانش آموزان در طراحی مدرسه، از طریق موارد زیر مشخص می‍گردد: ۱- طراحی کالبد با ویژگی های عامل رشد، ۲- حیطه های خودشناسی و خودسازی انسان،  ۳- طبیعت و محیط. بنابراین، با توجه به نقش و اهمیت کالبد و به ویژه خصوصیات محیط مدرسه در رشد و پرورش استعدادهای دانش آموزان، طراحی مطلوب محیط های آموزشی با هدف ایجاد بستری مناسب جهت رشد معنوی آنان موثر است.

Keywords:

کمال آفرینی , رشد معنوی , طراحی معماری , فضاهای آموزشی