محمدرضا پویافر - استادیار جامعه شناسی، دانشگاه علوم انتظامی امین، تهران، ایران

بزرگ ترین اجتماع دینی مسلمانان، هرساله به مناسبت چهلمین روز واقعه عاشورا با پیاده روی به سوی کربلا، در آئین پیاده روی اربعین شکل می گیرد. این پیاده روی زیارتی، درعین حال که نمودی شگرف از تجربه دینی است، میدانی متنوع از خدمات خیر به زائران، به عنوان مصداق بارز «خیر دینی» نیز به شمار می رود. تجربه دینی معمولا در خلال اعمال و مناسک دینی، از جمله در خلال زیارت شکل می گیرد. اما این مطالعه، به طور خاص، با این پرسش مهم آغاز می شود که آیا تجربه مشارکت و درگیری در خیر دینی می تواند ویژگی های تجربه دینی را دارا باشد؟ برای پاسخ به این پرسش از روش پژوهش کیفی، با استفاده از تکنیک مصاحبه و مشاهده مشارکتی با ثبت داده هایی همچون عکس، فیلم و یادداشت های میدانی استفاده شده است. زائران ایرانی و همچنین موکب ها، موکب داران و اعضای موکب های ایرانی و عراقی، واحد مشاهده و جمعیت موردمطالعه در این پژوهش بوده اند. یافته های به دست آمده نشان داد که تجربه مشارکت در خدمات خیر دینی و همچنین استفاده از این خدمات در پیاده روی اربعین، می تواند زمینه ای برای بروز و واجد ویژگی های تجربه دینی نیز می تواند باشد. با تعمیم نتایج به دست آمده به سایر موقعیت های کنش دینی که در آن امکان کنش خیر دینی نیز باشد، چنین استدلال شده که امکان تعریف خیر دینی به عنوان یکی از بسترهای وقوع تجربه دینی در پیاده روی اربعین، می تواند پاسخی مثبت به امکان این نوع تعریف از تجربه دینی، در تمامی موقعیت های تجربه دینی علاوه بر زیارت و اربعین نیز باشد.

زیارت, پیاده روی اربعین, خیر دینی, تجربه دینی