زهرا رشیدی - استادیار گروه نوآوری آموزشی و درسی، موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، تهران، ایران.

پژوهش حاضر با مرور وضعیت کنونی برنامه درسی عمومی دانشگاهی که از بعد هدف تربیت شهروند مسئول را بر عهده دارد به ارائه الگویی جهت طراحی برنامه درسی میان رشته ای در این حوزه پرداخته است. پژوهش در پارادایم آمیخته اکتشافی با رویکرد (کیفی-کمی) انجام شد. در بخش کیفی، مطالعه و شناسایی زمینه های تربیت شهروند جهانی در برنامه درسی دانشگاهی در ایران مدنظر بود. از روش تحلیل محتوای کیفی از نوع تحلیل تماتیک (موضوعی) در دو سطح اسناد انتخابی و سرفصل های مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی استفاده شد. ابزار جمع آوری اطلاعات، تحلیل محتوا، فیش برداری و چک لیست بود. برای تحلیل داده ها از روش تحلیل اسنادی استفاده شد. در بخش کمی، از روش تحقیق توصیفی از نوع پیمایشی استفاده و جامعه آماری، متخصصان حوزه علوم تربیتی دارای مدرک دکتری به عنوان اعضای هیئت علمی دانشگاه های (سراسری دولتی و آزاد اسلامی) شهر تهران به تعداد ۱۴۵ نفر بود. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه محقق ساخته با پایایی به ضریب آلفای کرونباخ ۹۱/۰ و روایی محتوا، سازه است. برای تجزیه وتحلیل داده ها از آزمون خی دو و فریدمن استفاده شد. بر اساس یافته ها در بخش کیفی سیستم برنامه درسی عمومی، متمرکز و نوع سازمان دهی آن نیز مبتنی بر رویکرد هنجاری دیسیپلین محوری است. اکثر مطالب مرتبط با مولفه های جهانی شدن، اغلب ارتباط غیرمستقیم دارند و از وجوه ایجابی، خنثی و سلبی، وجه خنثی غالب است. ازاین رو، الگوی برنامه درسی شهروند جهانی مبتنی بر رویکرد میان رشته ای در پنج گام اصلی که مشتمل بر عناصر اصلی برنامه درسی (اهداف، محتوا، روش های تدریس و ارزشیابی) بر اساس سه مولفه دانش، مهارت و نگرش در دو سطح کلان و خرد طراحی شد. در سطح کلان، رویکرد برنامه درسی تلفیقی (ادغام) و در سطح خرد رویکردهای (عمودی، وسیع و آموزشی) استفاده شد.

الگو برنامه درسی, آموزش عالی, شهروند جهانی, میان رشته ای