احمد سنچولی - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زابل

نظریه اضطراب تاثیر یکی از گونه­های بینامتنیت است که به وسیله هارولد بلوم (تولد: ۱۹۳۰م)، محقق برجسته آمریکایی در نیمه دوم قرن بیستم مطرح گردید. این نظریه که بیش از همه بر روانکاوی و دیدگاه­های فروید تاکید دارد، برای مطالعه روابط خویشاوندی میان متون بویژه برای تبیین روابط بیش­متن­های متعدد با یک پیش­متن مورد استفاده قرار می­گیرد. لذا در این پژوهش ترجیع­بندهای زیب­النساء مخفی به عنوان شاعر «دیرآمده» یا «پس­آمده» که تحت تاثیر ترجیع­بند عاشقانه سعدی سروده شده و گاه گوشه چشمی به ترکیب­بند جمال­الدین عبدالرزاق اصفهانی داشته، به شیوه توصیفی- تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته و تلاش می­گردد به این سوال اساسی پاسخ داده شود که وی به عنوان شاعر فرزند (پسر) تا چه حد توانسته خود را از دلواپسی نفوذ یا اضطراب تاثیر سعدی به عنوان شاعر پدر برهاند؟ قرابت مضمون، وزن و قالب مشترک و شباهت نزدیک بیت برگردان و استفاده از قافیه و ردیف­های یکسان بیانگر آن است که زیب­النساء مخفی در سرودن ترجیع­بندهای خود هرچند از مکانیسم دفاعی انکار بهره جسته، اما نتوانسته بر اضطراب تاثیر خویش غلبه کند و از آن گذر نماید.

بینامتنیت, نظریه اضطراب تاثیر, هارولد بلوم, ترجیع بند, سعدی, زیب النساء مخفی