آتوسا آفاق پور - دانشجوی دکترای شهرسازی، دانشکده شهرسازی، دانشگاه تهران
هاشم داداش پور - دانشیار برنامه ریزی شهری و منطقه ای، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه تربیت مدرس
سیامک بدر - دکترای برنامه ریزی شهری و منطقه ای، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی

در مطالعه نظامهای شهری دو رهیافت صفتمبنا و شبکهمبنا قابلتمایز است؛ رهیافت نخست صفات منتسب به شهرها را ناظر اصلی بر اهمیت نسبی آنها میداند و معطوف به سطح تمرکز فعالیتها یا کارکردها در نقاط شهری است؛درحالیکه رهیافت دوم بر اساس تعاملات بین شهرها و با استفاده از دادههای جریانی جایگاه هر شهر را در نسبت با موقعیت قرارگیری آن میسنجد. اگرچه بنیانهای نظری هر دو رهیافت بهخوبی مستند شده، از یکسو ماهیت ارتباط بین این دو تاکنون بهطور وسیعی نامشخص باقیمانده و از سوی دیگر در مطالعه تعاملات بین نواحی تفاوت جغرافیایی انواع مختلفی از جریانها کمتر موردتوجه بوده است. ازاینرو، هدف از پژوهش پیشرو سنجش و رتبهبندی جایگاه کلانشهرهای کشور مبتنی بر هر دو رهیافت صفتی و تعاملی با استفاده از دادههای رابطهای جریان هوایی و زمینی افراد، مقایسه میزان همبستگی نتایج بهدستآمده از هر یک با یکدیگر، و تشریح شباهتها و اختلافات ممکن بین این دو است. نتایج نشان داد نهتنها رتبهبندی کارکردی کلانشهرهای ایران مبتنی بر رهیافت تعاملی با استفاده از دو جریان هوایی و زمینی افراد اختلافات آشکاری نسبت به یکدیگر دارند، بلکه میزان پشتیبانی رتبهبندی کلانشهرها در رهیافت اندازهمبنا و شبکهمبنا نیز باهم متفاوت است؛ بهطوریکه ضریب تعیین رتبهبندی تعاملی مبتنی بر جریان هوایی افراد و رتبهبندی صفتی برابر ۸۵/۰ درصد بهدستآمده که نشاندهنده پشتیبانی این دو از یکدیگر است؛درحالیکه همبستگی نهایی دو رهیافت مبتنی بر جریان زمینی افراد (۳۶/۰) از ضعف چنین حمایتی حکایت دارد. این تفاوت موید آن است که تعاملات بینشهری که در قالب جریان هوایی افراد روی میدهد بیش از دیگر انواع جریانها ناشی از کارکردهای درونی شهرهاست و میتواند سازمانیابی فضایی شهرها را در سطح کلان منعکس کند.

رهیافت شبکه مبنا, رهیافت صفت مبنا, کلانشهرهای ایران, مطالعه تطبیقی, نظام شهری