حیدر پیری - مدرس مدعو، گروه حقوق دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه کردستان
ستار عزیزی - دانشیار دانشکده علوم انسانی دانشگاه بوعلی سینا همدان

دیوان بین ­المللی دادگستری و سلف آن (دیوان دائمی بین­ المللی دادگستری) در بسیاری از آرای خود به مناسبت ­های مختلف (هم راسا و هم در پاسخ به استدلال هی طرفین دعوا) به استدلال­ از راه مفهوم مخالف پرداخته­ اند. این سوال­ها مطرح هستند که معیار و ضابطه وجود و عدم مفهوم مخالف در قوانین موضوعه و گزاره­ های حقوقی چیست؟ دیوان دائمی و دیوان جدید تا چه حد و چگونه به استدلال از راه مفهوم مخالف توسل جسته ­اند؟ این شیوه از استدلال از چه اهمیتی برخوردار است و در این میان آیا در ایجاد یک چارچوب حقوقی قابل پیش­بینی و توسعه منسجم حقوق بین­ الملل سهیم بوده­اند؟ تحلیل آرا و نظرات در خصوص مفهوم مخالف به­ طور خاص کمک می­ کند تا ماهیت آن را بهتر شناخته، ارزیابی بهتری از محتوا و کارکردهای آن داشت. فرضیه نویسندگان مقاله حاضر این است که با تتبع در رویه قضایی بین المللی به این نتیجه می توان ­رسید که استدلال از راه مفهوم مخالف، یکی از روش های اساسی و انعطاف پذیر استدلال در حقوق بین الملل است. دیوان دائمی و جدید از این روش استدلال برای توجیه آرای خود (متقاعدکردن طرفین دعوا برای پذیرش یک تصمیم حقوقی)، در فرایند تفسیر معاهدات برای رسیدن به مراد واقعی طرفین اسناد و به تعبیری کشف روح قانون و به عنوان وسیله فرعی در تعیین محتوای قواعد که باید در قضایای خاص اعمال شود (استنباط و کشف حکم حقوقی)، استفاده می کنند.

مفهوم مخالف, استدلال حقوقی, تفسیر معاهدات, روش های تفسیر, دیوان بین المللی دادگستری