لیلا رضاخانی - دانش آموخته کارشناسی ارشد خاکشناسی
احمد گلچین - استاد گروه خاکشناسی دانشگاه زنجان
سعید شفیعی - دانشجوی دکتری خاکشناسی دانشگاه زنجان
جیران فریدونی - دانش آموخته کارشناسی ارشد خاکشناسی

آلودگی زمین های کشاورزی و مراتع به فلزات سنگین، باعث انتقال این فلزات به محصولات زراعی، باغی، دامی و نهایتاً غذای انسان می گردد. اصلاح زمین های آلوده به فلزات سنگین جهت جلوگیری از ورود آنها به چرخه غذایی انسان امری ضروری به نظر می رسد. به منظور بررسی پتانسیل گیاه تربچه برای پاکسازی یک خاک آلوده به سرب و تأثیر تشدید کننده های جذب بر غلظت سرب و عناصر غذایی در بخش زمینی آن، یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در سال 1388 در گلخانه گروه خاکشناسی دانشگاه زنجان اجرا گردید. تیمارها شامل سطوح مختلف آلودگی خاک به سرب ( صفر، 200، 400، 600، 800، 1000 و 1200 میلی گرم در کیلوگرم خاک) و دو نوع تشدید کننده جذب بودند که اسید سولفوریک در سه سطح (صفر، 750و 1500 میلی گرم در کیلوگرم خاک) و EDTA نیز در سه سطح (صفر، 10و20 میلی گرم در کیلوگرم خاک) مصرف گردیدند. سطوح آلودگی خاک به سرب به صورت مصنوعی ایجاد گردیدند و تشدید کننده های جذب از طریق آب آبیاری به خاک گلدان های حاوی گیاه تربچه اضافه گردیدند. نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان دادند که تشدید کننده های مختلف بر وزن تر و خشک بخش زیرزمینی گیاه تربچه و غلظت عناصر فسفر، پتاسیم، روی، منگنز و سرب آن تأثیر معنی داری دارند اما بر غلظت عناصر نیتروژن، مس و آهن تأثیر معنی داری ندارند. تشدید کننده های جذب سبب کاهش غلظت فسفر و پتاسیم و افزایش روی، منگنز و سرب در بخش زیرزمینی گیاه تربچه گردیدند. سطوح مختلف سرب در خاک تأثیر معنی داری بر تمام پارامترهای اندازه گیری شده به جز غلظت روی ، آهن و منگنز داشتند. افزایش غلظت سرب در خاک، سبب کاهش وزن تر و خشک اندام زیرزمینی گیاه تربچه گردید، بطوری که سطح آلودگی 1200 میلی گرم سرب در کیلوگرم خاک، وزن تر و خشک اندام زیرزمینی را به ترتیب 1/49 و 8/48 درصد نسبت به تیمار شاهد کاهش داد. افزایش غلظت سرب در خاک سبب کاهش غلظت فسفر و افزایش غلظت پتاسیم، نیتروژن، منگنز و سرب در اندام زیرزمینی گیاه تربچه گردید. با توجه به جذب شدید سرب توسط کلوئید های خاک نتایج این آزمایش حاکی از پتانسیل زیاد گیاه تربچه برای جذب سرب از خاک می باشد و استفاده از اسیدسولفوریک با افزایش وزن خشک اندام زیرزمینی گیاه تربچه و غلظت سرب در آن باعث استخراج بیشتر سرب از خاک آلوده می شود

آلودگی خاک، سرب، استخراج گیاهی، تشدید کننده های جذب، EDTA ، اسید سولفوریک