جواد حق گو - استادیار گروه تاریخ، تمدن و انقلاب اسلامی دانشگاه تهران
محمد رادمرد - استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه مازندران
حسین مولایی - دانشجوی دکتری جامعه شناسی سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی

اشغال ایران در شهریور ۱۳۲۰ و گریز نظامیان و انحلال ارتش ایران؛ ورای همه تبعات نظامی و سیاسی، ضربه به تصویری بود که از ارتش رضاشاهی در اذهان عمومی شکل گرفته بود. ارتش متحدالشکلی که به شکل گسترده ای توانسته بود همه گروه های ناراضی داخلی و جنبش های محلی را سرکوب نماید، اکنون در مواجهه با دشمن خارجی به شکلی عجیب فروپاشید. ادراک چگونگی این شکست از پرسش های مهم در تاریخ معاصر ایران است. به نظر می رسد این مسئله را باید در ماهیت سلطانی حکومت پهلوی اول جستجو کرد. بر همین اساس سوال اصلی این پژوهش آن است که چگونه ماهیت سلطانی حکومت زمینه های شکست آن در شهریور ۱۳۲۰ را فراهم کرد؟ برای بررسی این موضوع ضمن بهره مندی از روش توصیفی تحلیلی و گردآوری داده ها به صورت کتابخانه ای و اسنادی، مشخص شد که تاثیر ماهیت سلطانی حکومت بر نظام تصمیم­گیری، کارویژه های ارتش و عدم درک درست از نظام بین­الملل، شرایط را به سمتی سوق ­داد که عملا ارتش در شهریور ۱۳۲۰ پیش از هرگونه رویارویی جدی با دشمن، دچار اضمحلال و شکست شد. به عبارتی دیگر ماهیتا ارتشی که همچون همه اجزای دیگر دولت، در آن همه امور کلی و جزئی «حسب الامر جهان مطاع ملوکانه» انجام می گرفت، نتوانست در مقابل دشمن خارجی مقاومت و ایستادگی کند.  

ارتش نوین, متفقین, روس, انگلیس, شهریور ۱۳۲۰, سلطانیسم