مهدی نوروزپور - دانش آموخته کارشناسی ارشد محیط زیست - دانشکده محیط زیست، دانشگاه تهران

رودخانه ها به عنوان شریان های حیاتی حوضه های آبریز، همواره نقش بسیار مهمی در تمدن، فرهنگ و زندگی انسان ها داشته اند.انسان با دستکاری و دخالت در عملکرد طبیعی رودخانه، نظیر سدسازی، انحراف آب، برداشت شن و ماسه، تجاوز به حریم رودخانه و بهره برداری فراتر از ظرفیت، سبب آسیب های فراوان و بر هم خوردن تعادل اکوسیستم رودخانه میشود. و در نتیجه مطلوبیت زیستگاهی و توان تولیدی رودخانه کاهش زیادی مییابد. با افزایش سریع شهرنشینی و رشد صنعت، تقاضا برای شن و ماسه برای انجام پروژه های عمرانی افزایش چشمگیری یافته است. شن و ماسه از پرمصرفترین مصالح و از اجزای اصلی تشکیل دهنده بتن به شمار میرود که منبع اصلی تامین آنها معادن و یا منابع رودخانهای میباشد. شن و ماسه موجود در بستر رودخانه بدلیل ساختار محکم و گرد شده، دانه بندی مناسب و نیاز کمتری به فرآوری، سهولت برداشت، هزینه پایین برداشت و نزدیکی محل برداشت به راههای ارتباطی؛ نسبت به برداشت از معادن توجیه کیفی و کمی بیشتری دارد. و سبب گردیده که برداشت از بستر رودخانه بصورت بیرویه و بدون ضابطه انجام میگیرد. برداشت بیرویه و بدون ضابطه رسوبات آبرفتی از بستر رودخانه ها بسیار مخرب و دارای پیامدها و اثرات گسترده در ابعاد مورفولوژیکی، هیدرولوژیکی و اکولوژیکی است. متاسفانه در اکثر مواقع میزان برداشت بسیار بیشتر از مقداری است که رودخانه قادر به رسوب گذاری و ترمیم ذخیره شن و ماسه بستر باشد. و این امر سبب اثراتی مانند پایین رفتن بستر رودخانه، تخریب زیستگاه ها، کاهش اکسیژن محلول، افزایش کدورت آب، افزایش حمل رسوب، افزایش فرسایش سواحل رودخانه، تغییر در سرعت جریان آب، افزایش تغییرات دمای آب، از بین رفتن پوشش گیاهی حاشیه رودخانه، کاهش خودپالایی رودخانه، افزایش مواد آلاینده، نابودی آبزیان و اختلال در فتوسنتز گیاهان آبزی میگردد.

برداشت شن و ماسه، اکوسیستم رودخانه، اثرات اکولوژیکی