بررسی زبان شناختی آیات ارث از نگاه محمد شحرور

طرح قرآن­پژوهی محمد شحرور می کوشد میان متن قرآنی، معرفت و ذهنیت انسانی تعاملی سازنده و فعال برقرار کند و فهم قرآنی را از حد و مرز خوانش ها و تفسیرهای گذشته که گاهی هاله ای از قداست و نقدگریزی را به خود گرفته اند، جدا سازد. موضوع ارث و تقسیم ترکه متوفی در آیه یازده سوره نساء بیان شده است. فهم و برداشت مفسران قرآنی و مسلمانان از این آیه - که البته جزء بدیهیات تلقی می شود - بر این پایه استوار شده که سهم الارث پسر دو برابر سهم الارث دختر است؛ ولی در روش قرآن پژوهی محمد شحرور که به طور کلی شالوده آن به واکاوی نشانه­های زبانی در چارچوب تفسیر قرآن به قرآن مبتنی است، پرده از فهمی نوین و متفاوت از این آیه برمی­دارد که از آن در دانش ریاضیات به نظام مجموعه­ها و معادله یک مجهولی یاد می­شود که متغیر X تعداد گروه زنان است. طبق این فهم، نخست کاربرد آیه در جایی است که فرزندان متوفی ترکیبی از دختر و پسر باشند و دوم این که فرمول تقسیم ترکه از سه حالت خارج نیست و تنها در یک حالت سهم الارث مجموعه مردان دو برابر سهم الارث مجموعه زنان است. این سخن بدان معناست که اولا ما در تقسیم ارث دو مجموعه به نام مجموعه مردان و مجموعه زنان داریم، نه یک مجموعه و اگر فرزندان متوفا همه دختر یا همه پسر باشند، در این صورت ارث به صورت مساوی میان آن ها تقسیم می شود؛ ثانیا میزان سهم افراد در ارث به تعداد اعضای مجموعه زنان و نسبت آن با مجموعه مردان بستگی دارد که متن قرآنی برای این مورد سه حد معین کرده است . نگرش شحرور در عرصه مطالعات قرآنی، از یک سو، تفکر سنتی و موروثی را در این زمینه در هم می نوردد و از دیگر سو، راهکارهای سازنده ای را برای حل و رفع مشکلات و چالش های پیش روی فهم قرآنی بیان می دارد.

Keywords:

قرآن , ارث , زبان شناسی , حد , محمد شحرور