واکاوی پیوند تفسیر و تحلیل‎های اجتماعی در مکتب ادبی معاصر

مکتب ادبی−فرهنگی در تفسیر قرآن، که از سوی امین‎الخولی در دوران معاصر در مصر بنیاد نهاده شد و از بعد کمی و کیفی دارای گستره‎ای فراتر از تفسیرهای ادبی کهن است، بر بایسته‎هایی تکیه دارد که یکی از آنها ارائه تحلیل‎های اجتماعی و داشتن نگاه اجتماعی به آیات قرآن است. پژوهش حاضر با بهره‎گیری از شیوه متن‎پژوهی، پیوند میان تفسیر و تحلیل‎های اجتماعی از آیات را در نگاشته‎های پیروان مکتب ادبی−فرهنگی واکاوی کرده و بدین نتیجه رسیده است که: پیوند مزبور در تفسیرهای ادبی معاصر، به دو گونه بازتاب یافته است که یکی از آنها با توجه به نقش فضای اجتماعی عصر نزول در فهم قرآن، در گونه پژوهش‎های «حول‎ القرآن» قرار می‎گیرد و دیگری، با مدنظر قرار دادن بیان کلیات مسائل و راه‎حل‎های اجتماعی در قرآن، از رسته مطالعه «درون‎متنی قرآنی» به ‎شمار می‎آید، که گونه نخست را می‎توان از مسائل هم‎راستا و نزدیک به «جامعه‎شناسی معرفت» و مشترک با «نقد جامعه‎شناختی ادبی» به شمار آورد، و گونه دوم را می‎توان تفسیری عصری با لونی غالبا اجتماعی دانست. این جستار با دقت در نگره خولی، با اینکه از امتیازهای این نظریه، چون «کمک به فهم ملموس‎تر قرآن» سخن می‎گوید؛ اما به آسیب‎های آن، مانند «امکان ملازمه با تفسیر به‎رای» از بعد روشی و «تمثیل‎غیرواقعی ‎دانستن قصه‎های قرآن» از بعد غایی نیز توجه دارد.

Keywords:

تفسیر ادبی−فرهنگی , امین‎الخولی , تحلیل اجتماعی