جواد ایروانی - دانشیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی

مقصود از انسان اقتصادی، ابعادی از رفتارها و روحیات انسان است که در حیطه مطالعه اقتصاددان قرار دارد. از آنجا که خاستگاه این بحث، اقتصاد سرمایه داری است، بررسی آن در پرتو آموزه های اسلامی اهمیت می یابد. در نگاه مکتب سرمایه داری، انسان اقتصادی «حداکثرکننده منفعت شخصی» تعریف می شود. نفع شخصی به سود مادی و این جهانی منحصر می گردد و پی جویی آن در کنار عقلانیت ابزاری، ویژگیهای مهم آن به شمار می رود. این تعریف و ویژگیها، مبتنی بر مبانی جهان بینی غرب از جمله اصول دئیسم، ناتورالیسم، فردگرایی و فایده گرایی است. از دیدگاه قرآن، ویژگیها و تعریف یادشده، در حقیقت «انسان اقتصادی مطرود» را شکل می دهد. بحرانهای اجتماعی و اقتصادی سده های نوزده و بیست و ادامه آنها در آغاز هزاره سوم نیز، گواه روشنی بر ناکارآمدی انسان اقتصادی مورد تایید نظام سرمایه داری است. آنچه در این نوشتار می آید، بازخوانی و نقد اختصارگونه انسان اقتصادی غرب و مبانی آن و سپس بیان تعریف و ویژگیهای انسان اقتصادی مطلوب از دیدگاه قرآن است.

انسان اقتصادی, مکتب سرمایه داری, اقتصاد قرآنی