ریشه های ادبی، محتوایی و زیباشناختی رنگ آسمان روز و شب در نگاره های سلطان محمد نقاش

نگارگری قدیم ایران، بخصوص تا ابتدای سده یازدهم هجری، نوعی تصویرسازی نسخ معتبر شعر و ادب فارسی بود. ارتباط محکم میان نگارگری و ادب فارسی موجب شکل­گیری این پیش فرض شد که نگارگری به تاسی از تمثیلات ادب فارسی، آسمان روز را به رنگ­های طلایی یا زرد یاقوتی و آسمان شب را به رنگ لاجوردی ترسیم کرده است. با این پیش فرض، بررسی نمودهای رنگی آسمان در نگارگری ایرانی و ریشه­های ادبی، محتوایی و زیباشناختی آن، هدف پژوهش حاضر قرار گرفت، اما به دلیل گستردگی کمی آثار نگارگری ایرانی، پژوهش به شناخت این وجوه در آثار یکی از مهم­ترین نگارگران تاریخ نگارگری ایرانی، یعنی سلطان محمد نقاش متمرکز گردید. از میان آثار منسوب به این هنرمند، تعداد هفده اثر متعلق به او تشخیص داده شده و همه این هفده اثر به عنوان نمونه­های موردبررسی انتخاب گردید. با بررسی وضعیت رنگ آسمان در این نگاره­ها و تطبیق رنگ­ها با روایت داستان­ها درباره روز یا شب بودن زمان وقوع اتفاقات، دورنگ طلایی و لاجوردی، رنگ­های مورداستفاده برای آسمان­های روز و شب تشخیص داده شد. همچنین در بیشتر نگاره­ها، تبعیت کامل نگارگر از روایت متن یا تبعیت نگارگر از روح حاکم بر متن در تعیین روز یا شب بودن زمان وقوع داستان نگاره­ها، امری ملموس تشخیص داده شد؛ اما در مواردی معدود، نگارگر کم­توجه یا بی­توجه به متن ادبی و متکی به تشخیص هنری یا زیباشناسی خود، مسیری متفاوت با این قواعد را پیموده است؛ مسیری که به دلیل عدم آگاهی ما از فضاهای منجر به خلق نگاره­ها، در هاله­ای از یک ابهام تاریخی باقی مانده است. به این ترتیب، پژوهش حاضر از طریق یک تحقیق توصیفی و تحلیلی و با یک رویکرد کمی و کیفی به آثار سلطان محمد، ریشه­های تعیین رنگ­های طلایی و لاجوردی برای آسمان نگاره­ها را در شعر و ادب فارسی تشخیص داد و معیارهای زیباشناسی این انتسابات را در تبعیت حداکثری از توصیفات متون ادبی و تبعیت حداقلی از ذوق شخصی نگارگر تشخیص داد.

Keywords:

Keywords: Persian Painting - Aesthetics – Soltan Mohammad - Color- Sky Day and Night.  , واژگان کلیدی: نگارگری ایرانی , زیبایی شناسی , سلطان محمد , رنگ , آسمان روز و شب.