فرزانه واحد دهکردی - دانشگاه آزاد
علی مجابی

نگاره­هایی با موضوع ادبیات فارسی و به ویژه داستان های شاهنامه فردوسی از مهم­ترین آثار تصویری با مضمون حماسی در تاریخ نگارگری ایران می­باشند. نگارگری ایرانی همانند شعر و ادبیات فارسی سنت­ها و قوانین خاص خود را داراست، به طوری که نگارگر در تصویرسازی آثار ادبی بیش از آنکه به متن وفادار باشد، قوانین، ویژگی­ها و سنت­های خاص نگارگری دوره خود را در نظر می­گیرد. پژوهش حاضر با عنوان" مطالعه تطبیقی ساختار بصری نگاره " آوردن سر ایرج نزد فریدون" در مکاتب دوره صفوی" نگاهی دارد به بررسی مضامین تصویری و عناصر بصری و ترکیب بندی نگاره­هایی با موضوع مشترک" آوردن سر ایرج نزد فریدون" که در دوره صفوی در کارگاه­های تبریز، شیراز، قزوین و اصفهان تصویر شده­اند. بر این اساس پس از جستجوی ۳۴ نگاره­ با موضوع یادشده، با در نظر گرفتن تاریخ و مشخصات نگاره­ها تعداد۱۱ عدد از آن ها مربوط به دوران صفوی تشخیص داده شده. نظر به موجود نبودن همه نگاره­ها، جامعه آماری به ۷ نگاره از مکاتب مختلف دوره صفوی محدود شد. نگاره­ها به ترتیب دوره زمانی و به لحاظ عناصر تصویری(مضمون و موضوع) در سه وجه واقعی، بیانی و نمادین توصیف و از منظر تمهیدات تجسمی شامل عناصر بصری(خط، رنگ، بافت) و ترکیب بندی(مارپیچ طلایی، مربع شاخص، مستطیل طلایی و خطوط رهنمون گر) مورد تحلیل قرار گرفت. این پژوهش بر اساس روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد تطبیقی با استفاده از مطالعات کتابخانه­ای و مشاهده آثار به شناسایی وجوه تفاوت و شباهت بین نگاره­ها پرداخته است. در نگاره­های ذکرشده به دلیل داشتن موضوع مشترک، مضامین تصویری واحدی بکار گرفته شده است؛ اما به لحاظ تمهیدات تجسمی از ویژگی­های ساختاری کارگاه هنری زمان خود پیروی نموده­اند. یافته­ها نشان می­دهد گرچه نگاره­های مکاتب گوناگون دوره صفوی ویژگی­های متفاوتی دارند، اما در ساختار بصری متاثر از یکدیگر بوده و هر کارگاه متناسب با میزان دسترسی به نسخه­های قبل، از آن ها تاثیر پذیرفته است. این تاثیر منجر به کم شدن ارتباط نگاره با متن اصلی شاهنامه شده است.

Iranian painting, Savafi schools, bringing the head of Iraj, Visual structure, نگاره آوردن سر ایرج برای فریدون, مکاتب صفوی, ساختار بصری, نگارگری