فرنوش ملکشاهی - گروه زراعت و اصلاح نباتات، دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام
علی اشرف مهرابی اولادی - دانشکده کشاورزی، دانشگاه ایلام و دانشیار پژوهش، بخش زیست فناوری، موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و توسعه کشاورزی، تهران
الهه توکل - دانشکده کشاورزی، دانشگاه شیراز
خسرو مهدی خانلو - دانشکده کشاورزی، دانشگاه شهید چمران اهواز
وحید شریعتی - پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری کرج

ژنتیک گیاه دارای نقش مهم در تعیین نوع و میزان متابولیت های ثانویه در گیاهان دارویی می باشد و بر همین اساس همواره شناخت گونه ها و ارقام دارای توانمندی ژنتیکی بالا در تولید متابولیت های دلخواه در صدر برنامه های اصلاحی گیاهان دارویی قرار دارد. تحقیق حاضر با هدف بررسی تغییرات پروفایل شیمیایی اسانس دو ژنوتیپ با کد بذر ۲۷۸ و ۲۹۶ گیاه ریحان گونه گراتیسیموم (Ocimum gratissimum L.) طی فصل های بهار و پائیز سال ۱۳۹۸، در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه شهید چمران اهواز در قالب طرح کرت های خرد شده در زمان انجام شد. بخش هوایی گیاهان در زمان های فوق در مرحله تمام گل برداشت و در سایه و دمای محیط خشک شدند. اسانس گیاهان خشک شده به روش تقطیر با آب و دستگاه کلونجر استخراج و کمیت و کیفیت اجزای اسانس گیاه با دستگاه GC-MS مورد آنالیز قرار گرفت. بر اساس نتایج آنالیز کیفی اسانس، ۵۰ ترکیب مختلف در اسانس ژنوتیپ های ۲۷۸ و ۲۹۶گیاه دارویی ریحان گراتیسیموم شناسایی شد. بیش از ۹۸ درصد ترکیبات شناسایی شده در اسانس این دو ژنوتیپ در پنج کلاس شیمیایی شامل مونوترپن­های هیدروکربنه و اکسیژن دار و سزکوئی ترپن های هیدروکربنه و اکسیژن دار و فنیل پروپانوئیدها قرار داشتند. تیمول جزء غالب اسانس ژنوتیپ ۲۷۸ در ماه­های خرداد (۴۸/۳۵ درصد) و آبان (۸۵/۴۵ درصد) بود، ترکیب گاما ترپینن در ژنوتیپ ۲۷۸ از ۱۵/۱۳ درصد در خرداد ماه به ۸۰/۲۵ درصد در آبان ماه، افزایش یافت. تیمول در اسانس ژنوتیپ ۲۹۶ وجود نداشت و ترکیب دی هیدرواوژنول که به کلاس شیمیایی فنیل پروپانوئیدها تعلق دارد، به عنوان ترکیب اصلی اسانس ژنوتیپ ۲۹۶ گیاه ریحان گراتیسیموم شناخته شد و مقدار آن در دو برداشت تغییر معنی داری نداشت. در مجموع، با توجه به اجزای اصلی اسانس دو ژنوتیپ و رشد مناسب آن­ها بصورت چندساله و امکان چندین برداشت در طول سال، تحقیقات بیشتر جهت کشت آنها در سطح وسیع در شرایط استان خوزستان توصیه می­شود.

اسانس, اوژنول, تیمول, ریحان, ژنوتیپ