غلام حسن جعفری - Assistant Professor of physical geography, University of Zanjan
فاطمه بختیاری - msc student of hydrogeomorphology, University of Zanjan

سیستم رودخانه­ای قزل­اوزن با وسعتی بالغ بر ۵۰ هزار کیلومترمربع در شمال غرب ایران واقع شده است. شناسایی و تشخیص متغیرهایی همچون اسارت و انحراف رودخانه­ها، سطوح فرسایشی و تراکمی، آثار دریاچه­های قدیمی از طریق ویژگی­های منعکس شده در نقشه­های توپوگرافی ۵۰۰۰۰/۱ منطقه، ازجمله مواردی هستند که سعی شده با کمک آن­ها به تحولات کواترنری این حوضه آبریز پی برد. حوضه آبریز قزل­اوزن هرچند امروزه به­صورت یک حوضه باز به دریای خزر می­ریزد ولی بررسی شواهد ژئومورفولوژیکی و توپوگرافیکی حاکی از آن است که این حوضه بعد از حرکات کوه­زایی پاسادنین، بین دو حوضه قم و ارومیه مستقل شده، به صورت زیرحوضه های متعدد بسته­ای بوده که آب­ها در هرکدام از سطوح به صورت همگرا به چاله­های مرکزی هدایت می­شدند. بیجار، زنجان طارم، ینگی کند و میانه از آن جمله اند. ابعاد بعضی از این چاله­ها آن قدر وسیع هستند که به راحتی در نقشه­های توپوگرافی از طریق شبکه آبراهه­ای و رسوبات مارنی بستر آن­ها قابل تشخیص است ولی بعضی از آن­ها در حد محدود و کوچک بوده که یا از وضعیت توپوگرافی محلی تبعیت کرده یا تحت تاثیر فرایندهای غالب زمان شکل گرفته و با تحولات رخ داده از بین رفتهاند. در اطراف رودخانه قلعه چای شرایط توپوگرافیکی گذشته و فرایند غالب یخچال های دوره های سرد کواترنری، دریاچه های متعددی را بر جای گذاشته که دریاچه کنونی پری نمونه بارز آن ها شناخته می شود؛ هرچند امروزه با کانال مصنوعی که از رودخانه قلعه چای منشعب شده آبگیری می شود.

Bijar, Pari Lake, Ghezel Ozan, local base level, Quaternary., بیجار, دریاچه پری, قزل اوزن, سطح اساس محلی, کواترنری