علی اکبر حق دوست - Professor, Modeling in Health Research Center, Institute for Future Studies in Health, Kerman University of Medical Sciences, Kerman, Iran.
باقر لاریجانی - Professor, Endocrinology & Metabolism Research Center, Endocrinology & Metabolism Molecular-Cellular Sciences Institute, Tehran University of Medical Sciences, Tehran, Iran
محمد حسین نیکنام - Professor, Department of Internal Medicine, Molecular Immunology Research Center, School of Medicine, Tehran University of Medical Sciences, Tehran, Iran
رضا دهنویه - Associate Professor, Health Foresight and Innovation Research Center, Institute for Futures Study in Health, Kerman University of Medical Sciences, Kerman, Iran.
منیره بلوچی - MSc in Social Worker, Health Foresight and Innovation Research Center, Institute for Futures Study in Health, Kerman University of Medical Sciences, Kerman, Iran.
خلیل کلوانی - Ph.D. student of Health Services Management, Management and Leadership Research Center in Education, School of Management and Medical Information, Kerman University of Medical Sciences, Kerman, Iran.

تحلیل مفهوم سلامت و نقش وزارت بهداشت و دانشگاه های علوم پزشکی کشور در تفسیر مفهوم سلامت معنوی، بحث بسیار عمیقی را می­طلبد. در تحقیقاتی نشان داده شده که معنویت، پایگاه بسیار مستحکمی در مقابل مصائب و محرومیت های زندگی می باشد و آن ها را برای افراد قابل قبول، می کند (۱). همچنین در مطالعاتی ثابت شده که سلامت معنوی روی رضایت شغلی تاثیر دارد (۲). در رشته های علوم پزشکی استرس آموزش به دلیل سروکار داشتن با جان بیماران، در بین دانشجویان بیش از بقیه رشته ها ملموس است؛ لذا توجه به بعد سلامت معنوی در جهت کاهش استرس این رشته ها، اهمیت قابل توجهی دارد (۳). آنچه که ضرورت دارد، توجه به نقش مهم بعد معنوی سلامت، به ویژه در دانشجویان و ارائه دهندگان خدمات سلامت، به عنوان متولیان آینده سلامت می باشد (۴).   این مطالعه به صورت ترکیبی و با استفاده از مرور متون و مصاحبه با تعدادی از خبرگان به مدت ۶ ماه در پژوهشکده آینده پژوهی در سلامت دانشگاه علوم پزشکی کرمان انجام شد. در مرحله مرور متون، ابتدا مقالات و مستنداتی که در عنوان، چکیده یا کلید واژه آن ها عبارات "سلامت معنوی"، "ابعاد سلامت" و "معنویت" به کار رفته بود از بانک های اطلاعاتی Irandoc،Magiran  و SID گردآوری و طبقه بندی گردید. در گام بعدی چکیده یافته های هر دسته از مطالعات مرور، مقالات مناسب انتخاب و مطالب مرتبط از آن ها استخراج گردید. در ادامه، یافته ها در قالب ۶ سوال کلیدی، موضوع بندی و مهمترین سوالات سلامت معنوی تعیین گردید. دیدگاه های خبرگان در خصوص نقش وزارت بهداشت-درمان و آموزش پزشکی در تعالی آن در جامعه بدین ترتیب بود: الف) متولی سلامت معنوی در کشور چه نهاد و یا سازمانی می باشد؟ جنس سلامت معنوی از جنس نرم و تربیتی است و متولی آن باید از حوزه فرهنگی باشد و نقش هدایتی را بر عهده بگیرد. البته مشارکت جمعی و همراهی تمامی نهادها ضروری است. بر این اساس ضمن تعیین متولی تصمیم گیری در این خصوص، تا حد امکان فعالیت­های موازی به حداقل برسد. ب) آیا وزارت بهداشت در حوزه سلامت معنوی نقش مدیریتی دارد؟  نقش وزارت علی رغم وجود کلمه سلامت، در این حوزه تولیتی نیست، منتها باید به عنوان یکی از ذی نفعان و مشارکت کنندگان اصلی، فعالانه نقش ایفا نماید. ج) مسئولیت­ها و اقدامات حوزه سلامت کشور در موضوع سلامت معنوی به عهده چه نهاد و یا سازمانی می باشد؟ وزارت بهداشت و دانشگاه های علوم پزشکی وابسته، از ۴ وجه و زاویه، ارتباط جدی و زیربنایی با سلامت معنوی دارند که باید در برنامه ها دیده شود : نظام آموزشی وزارت بهداشت باید مفهوم سلامت معنوی و ارتقاء آن را در دانش آموختگان خود متبلور نماید.  ۲-  از این مفهوم برای ارتقاء سلامت جسم و روان استفاده شود. به نظر می­رسد تاثیرات سلامت معنوی به صورت عمیق، می تواند اصلاح قابل ملاحظه ای در مشکلات جسم و روان داشته ­باشد و به تبع آن کاهش هزینه های این وزارت را به همراه داشته باشد. ۳-  سلامت معنوی پرسنل شاغل در حوزه سلامت به عنوان جمعیت قابل ملاحظه ای از کشور باید حفظ و ارتقا یابد. ۴-  انجام مطالعات عمیق علمی، تولید مستندات کارشناسی و ترجمان شواهد برای ذی نفعان پررنگ تر شود. چ) راه اندازی رشته تخصصی سلامت معنوی در قالب تحصیلات تکمیلی در وزارت بهداشت، لازم می باشد؟ این مطالعه و مستندات موجود در شورای عالی برنامه ریزی وزارت، نشان می دهد فضای کاری لازم در وزارت برای راه اندازی این رشته وجود ندارد. از آنجاییکه گرایش های علمی و گروه­ها و دانشکده های مرتبط در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری متمرکز هستند، صلاحیت این وزارت خانه بیش از وزارت بهداشت است. و) اضافه شدن آموزش سلامت معنوی به عنوان یک درس مستقل و با واحد مشخص برای تربیت دانشجویان فعلی در دانشگاه­های علوم پزشکی ضرورت دارد؟ با وجود اهمیت بسیار بالای اهتمام به سلامت معنوی و ارتقای آن در دانشجویان، به نظر نمی­رسد که تعریف واحد درسی جدید راهگشا باشد. مهمترین دلایل آن عبارتند از: - واحدهای درسی در بعضی رشته ها همانند پزشکی بسیار زیاد است. - مباحث سلامت معنوی باید در بطن تمامی دروس وارد شود. - یافتن مدرسین توانمند دشوار است. ه) دفتر مشخصی در وزارت تحت عنوان دفتر سلامت معنوی، ضرورت دارد؟ به نظر می­رسد یک دفتر اداری ذیل یک معاونت، کارایی کافی برای تحقق پیشنهادات فوق را ندارد. لذا پیشنهاد می­گردد تا یک دبیرخانه فعال با کمترین تشکیلات مستقل و مجزا شکل گیرد تا جهت ایجاد هماهنگی درون وزارت، اطلاع رسانی و حتی مشارکت سایر سازمان ها فعالیت نماید. هر چند که تلاش ها و اقدامات ارزشمندی در حوزه سلامت معنوی در کشور انجام شده، منتهی نیاز به اقدامات جدی تر در این خصوص در دانشگاه ها احساس می شود. لذا ضرورت دارد با توجه به اهمیت موضوع، ضمن تدوین برنامه ای منسجم، فعالیت های لازم برای کلیه نهادهای مرتبط تعریف و اجرایی گردد.

Spiritual health, Health dimensions, Spirituality, Ministry of health, سلامت معنوی, ابعاد سلامت, معنویت, وزارت بهداشت