برنامه ریزی استخوان بندی فضایی ریل پایه مناطق کلانشهری برای کنترل پراکنده رویی نامتوازن شهری (مورد کاوی: توسعه ریل پایه محور مشهد-گلبهار)

پراکنده رویی شهری عارضه ای است که در بسیاری مناطق کلانشهری با پیامدهای منفی نمودار شده است. با توجه به ساختارها و ویژگی های متفاوت جغرافیایی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی دلایل پراکنده رویی از شهری به شهر دیگر متفاوت است. مناطق کلانشهری کشور ما نیز با پدیده پراکنده رویی و گسترش های نامتوازن مواجه بوده و دارای ویژگی های خاص خود است. توسعه های پراکنده و نامتوازن، شرایط نابسامانی را از جنبه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، محیط زیستی، جمعیتی در مناطق کلانشهری ایجاد کرده است. لذا دولت ها نیز براساس تجارب سیاست ایجاد شهرهای جدید در کشورهای مختلف و به منظور کاهش بار جمعیتی، تمرکززدایی از کلانشهرها و نیز برای ساماندهی سکونتگاه های این محورها به احداث و توسعه شهرهایی جدید پرداخته، تا با برنامه ریزی و احداث شهرهای جدید در مناطق کلانشهری، پراکنده روی های فضایی و گسترش های نامتوازن در منطقه را کنترل و ساماندهی کند .یکی از مهم ترین راهبردهای برنامه ریزی و هدایت توسعه فضایی هسته های مختلف فعالیتی و سکونتگاهی مانند شهرهای جدید در مناطق کلانشهری استفاده از الگوی استخوان بندی منطقه بر پایه شبکه حملونقل ریلی است که ساختار فضایی سکونتگاه های موجود و درحال شکل گیری را انتظام می بخشد. تکوین و توسعه ریل پایه ساختار فضایی مناطق به مجموعه ای از استراتژی ها اطلاق می شود که افزایش استفاده از سیستم حمل و نقل عمومی ریلی را فراهم کرده و سهولت جابجایی مورد نیاز شرایط امروز در بین سکونتگاه های مختلف منطقه را ممکن می کند. این الگو توسعه سکونتگاه های و مراکز فعالیتی را پیرامون ایستگاه های اصلی شبکه ریلی بعنوان کانون های اصلی روی استخوان بندی فضایی منطقه انتظام می بخشد و از پراکنده رویه ای خطی و لکه ای در محورهای جاده ای جلوگیری می کند. از طرفی سفرهای جاده ای در بزرگراه های بین شهری با اتومبیل های شخصی را به میزان قابل ملاحظه ای تقلیل می دهد. با کاهش مصرف سوخت عوارض زیست محیطی مانند تولید گازهایگلخانه ای و تغییرات اقلیمی و اتلاف زمان در ترافیک های روزه مره را تا حدی کنترل می کند. الگوی استخوان بندی و ساختار منطقه کلانشهری پاریس بزرگ و شهرهای جدید واقع در آن بر اساس توسعه شبکه قطار حومه ای Reseau Express Regional RER برنامه ریزی و شکل گرفته و بعنوان یک تجربه توجه قابل و مراجعه است. لذا توسعه شبکه قطار حومهای بعنوان استخوان بندی اصلی ساختار فضایی مناطق کلانشهری پاسخ مناسبی برای رفع معضلات ناشی از پراکنده رویی های فضایی و اسکان های غیررسمی در مناطق کلانشهری ازجمله در منطقه کلانشهری مشهد و سکونتگاه ها و شهرهای جدید اطراف ان است. البته باید توجه داشت که سهولت در دسترسی نباید به تمرکز بیشتر فعالیت ها در شهر اصلی و تبدیل شهرهای حومه ای به خوابگاه هایی برای شهر مرکزی و تقلیل هویت عملکردی آنها شود. شهر جدید گلبهار در منطقه کلانشهری مشهد و بررسی ابعاد و پیامدهای توسعه ریل پایه محور مشهد-گلبهار براساس رویکردهای فوق الذکر هدف مقاله حاضر است. در این مقاله ضمن تبیین الگوی توسعه استخوان بندی ریل پایه مناطق کلانشهری، توسعه ریل پایه محور مشهد-گلبهار با برنامه درحال اجرای قطار برقی حومه ای، برای کنترل پراکنده رویی نامتوازن شهری در اینمحور مورد بررسی و ارائه قرار می گیرد

Keywords:

پراکنده رویی , قطار برقی حومه ای , منطقه کلانشهری مشهد , محور مشهد-گلبهار